علائم جسمانی عبارتند از لرزش، سردرد، کمردرد، احساس تنگی نفس، خستگی پذیری، بازتاب از جا پریدن، اشکال در بلع و بیش فعالی سیستم عصبی خود مختار مثل رنگ پریدگی، تپش قلب، تعرق، سردی دست­ و پاها، خشکی دهان، اسهال و تکرر ادرار. علائم روان­شناختی عبارتند از احساس ترس، اشکال در تمرکز، گوش به زنگ بودن بیش از حد، بی­خوابی، کاهش میل جنسی، احساس توده در گلو »(سادوک و سادوک، به نقل از رفیعی و سبحانیان، ۱۳۸۲: ۱۱۱-۱۱۲).

۲-۳-۳ طبقه ­بندی اختلالات اضطرابی

۲-۳-۳-۱اضطراب تعمیم یافته^[۷۲]

این نوع اضطراب به معنای نگرانی مزمن افراطی، و غیر قابل کنترل ‌در مورد رویدادها و فعالیت­های جاری و آتی است. در اضطراب فراگیر شخص مدام احساس ترس و تنش می­ کند. شایع­ترین نشانه­ های جسمانی در این اختلال شامل عدم احساس آرامش، مختل شدن خواب، خستگی، سردرد، تپش قلب علاوه بر این­ها فرد نگران پیشامدهای ناگوار است، نمی­تواند تمرکز یا تصمیم گیری کند، وقتی هم تصمیم ‌می‌گیرد، همان تصمیم تبدیل به منبع نگرانی­های دیگری می­ شود (هیلگارد^[۷۳]، ۱۳۹۱). در «اضطراب تعمیم یافته دست کم شش ماه طول و تداوم دارد و به تجارب اخیر زندگی فرد مربوط نیست. معمولاً از جمله نشانه­ های اختلال اضطراب تعمیم یافته ‌می‌توان به نگرانی، گوش به زنگی بیش از حد، تنش حرکتی و فعالیت­ مفرط دستگاه عصبی خود مختار اشاره کرد که دارای علائمی مانند نگرانی و تشویش ‌در مورد آینده، گوش به زنگی مفرط، تنش حرکتی، واکنش پذیری خـود مختار ‌می‌باشد» (ساراسون و ساراسون،۱۳۹۰: ۳۰۸).

۲-۳-۳-۲ اختلال وحشت زدگی^[۷۴]

حملات مکرر و غیر منتظره، وحشت زدگی که سبب ترس از بروز حملات آتی و اجتناب از موقعیت­هایی می­ شود که به نظر می­رسد با وقوع حملات دارند. حمله وحشت زدگی عارضه­ای ناتوان کننده است و ممکن است بی هیچ مقدمه­ا­ی روی دهد. در واقع اصطلاح وحشت زدگی به هجوم ناگهانی اضطراب شدیدی اطلاق می­ شود که به سبب وجود محرک­هایی معین یا افکار مربوط ‌به این گونه محرک­ها یا بدون وجود محرک­های آشکار ایجاد می­ شود و به سرعت به اوج می­رسد. این اضطراب خود انگیخته و غیر قابل پیش‌بینی است(همان منبع). حمله­ی وحشت­زدگی شامل دوره ­های کوتاه از بیمناکی شدید است. فرد در این دوره یقین دارد که به زودی چیزی هولناک رخ خواهد داد. این احساس معمولاً با نشانه­هایی همچون تپش قلب، نفس تنگی، تعرق، لرزش عضلانی، از حال رفتن تهوع همراه می­ شود. این نشانه­ها بر اثر تحریک بخش سمپاتیک دستگاه عصبی خود مختار به وجود می ­آید و همان نشانه­هایی هستند که فرد هنگام ترس شدید تجربه می­ کند. در وحشت­زدگی شخص به ترس از مرگ گرفتار می ­آید (هیلگارد^[۷۵]، ۱۳۹۱). در DSM IV-TR اختلال وحشت­زدگی به صورت حملات مکرر و غیرمنتظره و وحشت زدگی تعریف شده است که با حداقل یک ماه نگرانی ممتد ‌در مورد وقوع مجدد آن همراه باشد. نگرانی ‌در مورد معانی ضمنی و پیامدهای بروز حملات وحشت زدگی، بخش مهمی از این اختلال است. افراد مبتلا به اختلال وحشت زدگی ممکن است همیشه مضطرب نباشند اما در عوض دچار حملات پیش‌بینی نشده­ای می­شوند که پس از دوره­هایی از کارکرد طبیعی عود ‌می‌کنند. تپش قلب شدید، تنگی نفس شدید، ناراحتی یا درد در سینه، لرزش، سرگیجه و احساس درماندگی همه از مشخصه­ های حملات وحشت زدگی است. مبتلایان می­ترسند بمیرند، دیوانه شوند یا بی­اختیار دست به کاری بزنند. این افراد ‌در مورد احتمال رویداد حملات جدید و نیز معنای ضمنی و محتمل آن ها، نگرانی­های مستمری دارند (همان).

۲-۳-۳-۳ اختلالات هراس^[۷۶]

«اختلالات هراس شامل ترس و اجتناب شدید و در خور توجه از موقعیت­های اجتماعی به احساس شرم یا تحقیر (هراس اجتماعی) یا ترس و اجتناب شدید و قابل توجه از اشیا یا موقعیت­های خاص (هراس­های خاص) است. افراد مبتلا به اختلالات اضطراب تعمیمم یافته و افراد مبتلا به اختلالات هراس می­دانند از چه می­ترسند. دست به تعریف قابل توجهی در واقعیت نمی­زنند و به نظر نمی­رسد هیچ مشکل جسمانی خاصی داشته باشند. با وجود این، ترس آن ها با واقعیت تناسب ندارد، غیر قابل توضیح به نظر می­رسد و خارج از کنترل ارادی فرد است»(ساراسون و ساراسون ،۱۳۹۰:۳۰۸).

۲-۳-۳-۴ هراس خاص^[۷۷]

هراس، ترس غیر منطقی از یک شئ است (مثل اسب، بلندی، سوزن و …). شخص در رویارو شدن با شئ ترساننده احساس اضطراب مفرط می­ کند و می­ کوشد به هر قیمتی از آن اجتناب کند(DSM IV-TR، ۲۰۰۱).

۲-۳-۳-۵ هراس اجتماعی^[۷۸]

«ویژگی مشخص هراس­های اجتماعی، ترس و شرمساری در رویارویی با دیگران است. غالباً شخص بیشتر از این می­ترسد که در مقابل افرادی که با آن ها روبه رو می­ شود، علائم اضطراب از قبیل سرخ شدن زیاد و لرزش دست و صدا را نشان دهد. ترس از صحبت کردن و غذا خوردن در جمع، دو شکایت عمده افراد مبتلا به هراس اجتماعی است. ملاک­های هراس اجتماعی درTR-DSM IV- شامل ترس آشکار و مستمر از یک یا چند موقعیت اجتماعی یا عملکردی است. معمولاً این موقعیت­ها در بردارنده عناصری چون افراد ناآشناو مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفتن از جانب دیگران هستند. واکنش هراس شامل نگرانی شدید ‌در مورد تحقیر یا شرمنده شدن است.شخص در این موقعیت می­داند ترسش افراطی و غیر منطقی است. اجتناب از موقعیت­های ترس آور، انتظار توأم با اضطراب و ناراحتی، زندگی شخص را به شدت مختل می­ کند »(ساراسون و ساراسون،۱۳۹۰: ۳۱۹).

۲-۳-۳-۶ اختلال وسواس فکری ـ عملی^[۷۹]

خصیصه اصلی این اختلال، وجود وسواس­های فکری یا عملی مکرر و چنان شدید است که موجب رنج و عذاب شدیدی برای فرد می­ شود. این وسواس عملی و فکری سبب اتلاف انرژی و وقت برای فرد می­ شود و اختلال قابل ملاحضه­ای در روند معمولی و طبیعی زندگی، کارکر شغلی، فعالیت­های معمول اجتماعی، یا یا روابط فرد ایجاد می­ کند. این افراد ممکن است فقط به وسواس فکری، فقط وسواس عملی، یا هردوی این اختلال­ها را با هم داشته باشد (کاپلان و سادوک ، ۱۳۹۱).

۲-۳-۳-۷ اختلال فشار روانی پس آسیبی^[۸۰]

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) عبارت است از مجموعه ­ای از علائم نوعی که در پی مواجهه با حوادث آسیب­زای زندگی فرد به صورت ترس و درماندگی ‌به این تجربه پاسخ می­دهد. واقعه را دائماً در ذهن خود مجسم کرده و در عین حال می­خواهد از یادآوری آن اجتناب کند (کاپلان و سادوک،۱۳۹۱).

“اشپیل برگر^[۸۱] دو نوع اضطراب را بیان می­ کند:

الف) اضطراب حالتی^[۸۲]: به حالت هیجان آنی که به وسیله تنش و بیم مشخص می­ شود، اطلاق می­گردد. این اضطراب به وسیله احساسات ذهنی آگاهانه تنش و بیم که با فعال­سازی سیستم عصبی خودکار توأم است مشخص می­ شود.