مواد تلخ خالص: این مواد هیچ ترکیب دیگری به همراه ندارند مثل مواد تلخ گل گندم و ژنیتانا.
مواد تلخ معطر: این دسته از مواد تلخ، اسانس نیز به همراه دارند. از مهم­ترین گیاهانی که این مواد را دارند می­توان درمنه و اکسید ترکی را نام برد.
مواد تلخ گس: این دسته از مواد تلخ، حاوی ترکیبات تند و گس بوده و به سختی قابل خوردن می­باشند. مثل فلفل و زنجبیل (ولاگ، ۱۳۷۶).

۲-۳-۲- اسانس ­ها

اسانس ­ها ترکیبات معطری هستند که در اندام­های مختلف گیاهان یافت می­شوند. به علت تبخیر آنها در اثر مجاورت با هوا در حرارت عادی، آنها را روغن­های فرار یا روغن­های اتری[۷] یا اسانس ­های روغنی[۸] می­نامند (آئینه چی، ۱۳۷۰).
اسانس ­ها از نظر ترکیب شیمیایی همگن نیستند، بلکه به صورت ترکیبات مختلفی مشاهده می‌شوند. این ترکیبات به طور معمول از بو و مزه تندی برخوردارند و وزن مخصوص آنها اغلب کمتر از آب است. اسانس ­ها در سلول­ها و کرک­های ترشحی منفرد یا مجتمع، غده­های ترشحی، مجاری ترشحی در قسمت­ های سطحی و درونی اندام­های مختلف مانند برگ­ها، گل­ها، میوه­ ها، جوانه­ ها و نوساقه­های گیاهان وجود دارند. سلول­ها و بافت­های ترشحی مذکور ممکن است در اندام‌های مختلف گیاهان پراکنده باشند (امیدبیگی، ۱۳۸۴). اسانس ­ها ممکن است به طور مستقیم توسط پروتوپلاسم به وسیله تجزیه مواد رزینی غشاء سلول­ها و یا از هیدرولیز بعضی گلیکوزیدها حاصل شوند. از آنجایی که اسانس ­ها مخلوطی از ترکیبات شیمیایی گوناگون می­باشند، ممکن است ماده مؤثره اسانس بیش از یک ماده خالص باشد (آئینه چی، ۱۳۷۰).
اسانس ­ها به طور معمول متعلق به ترپن­ها، سزکویی­ترپن­ها، الکل­ها، استر­ها، آلدئید­ها، فنل­ها، اتر‌ها و یا پراکسید­ها می­باشند. این مواد به طور غالب مانع از رشد باکتری­ ها می­شوند و خاصیت ضد ‌تورم، ضد ­­دل ­درد، آرام بخش، ضد ­نفخ، اشتها­آور و گاهی اوقات خاصیت خلط­آور دارند (امیدبیگی، ۱۳۸۴).
اسانس ­ها به طور معمول از الئوپتین که قسمت مایع اسانس و ترکیبی از هیدروکربن­ها می­باشد و از استئاروپتین که قسمت هیدروکربنی اکسیده شده اسانس که جامد است، تشکیل شده ­اند. تعداد زیادی از اسانس ­ها دارای خاصیت آنتی­سپتیک نیز هستند. بعضی از ترکیبات موجود در اسانس ­ها مسئول بوی مشخص، طعم و اثرات درمانی اسانس ­ها می­باشند و علاوه بر ساختمان مولکولی، وضعیت فضایی ترکیبات موجود در اسانس ­ها به طور مؤثری بر روی اندام­های بویایی و چشایی اثر دارند. ایزومرهای هندسی اورتو، متا، پارا یا سیس و ترانس را می‌توان از روی شدت بوی اسانس تشخیص داد. یکی از مختصات استرئوشیمی ترکیبات ترپنی این است که هر دو انانتیومر[۹](ایزومرهای موثر نوری) در طبیعت وجود دارند. در بعضی موارد، یک گیاه به خصوص فقط یک ایزومر نوری را تولید می­ کند، در حالی که گونه دیگر ممکن است هر دو را تولید نماید. تعداد زیادی از مواد طبیعی که به حالت ایزومری ممکن است موجود باشند، خاصیت فیزیولوژیکی هر یک از این ایزورها ممکن است متفاوت باشد. به عنوان مثال کارون (+) دارای بوی مشابه زیره می­باشد در حالی که کارون (-) بویی مشابه نعناع دارد و بر اساس این ملاحظات است که استرئوشیمی مربوط به حس بویایی پایه گذاری شده است و معتقدند که در اندام بویایی بینی، گیرنده­های اختصاصی برای هر کدام از ایزومرها وجود دارد (آئینه چی، ۱۳۷۰).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۴- نگاهی به آینده گیاهان دارویی
در قرن حاضر تحقیقات گسترده­ای بر روی گیاهان دارویی انجام پذیرفته و داروهایی با ماده مؤثره طبیعی افق­های جدیدی را برای جامعه­ پزشکان و داروسازان پژوهشگر گشوده است. به طوری که در حال حاضر حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشا طبیعی و گیاهی تشکیل می­دهد و صنایع داروسازی جهان تلاش می­ کند ساخت شیمیایی اقلام مربوط به دو سوم بقیه داروها نیز به تدریج منسوخ و به منابع گیاهی متکی گردد. در سال­های اخیر گیاهان دارویی ثبت و اصلاح شده مختلفی در کشورهای مختلف گزارش شده ­اند (امیدبیگی، ۱۳۸۵). بهبود صفات مورفولوژیکی و تولیدات بیولوژیکی و تغییر سطوح ذخیره­ای از عوامل فعال،از مهم­ترین اهداف در هر برنامه اصلاحی گیاهان دارویی هستند و مطالعه تنوع ژنتیکی در ژرم­پلاسم موجود گیاهان پیش­نیاز هر برنامه اصلاحی گیاهان دارویی است (هادیان و همکاران، ۲۰۰۸).
انتظار می­رود که استفاده از داروهای گیاهی افزایش یابد. تجارت جهانی گیاهان دارویی در سال ۲۰۰۳ طبق آمار سازمان بهداشت جهانی[۱۰] بیش از ۶۱ میلیارد دلار بود. در سال­های اخیر جهانی شدن تجارت و استفاده از گیاهان دارویی باعث شده که استفاده خانگی، دارویی و صنعتی این گیاهان مهیا شود. افزون بر این، تقاضای افراد و نیز هزینه­ های سنگین درمانی و ناتوانی پزشکی معمول برای درمان بیماری­هایی مانند چاقی و دیابت، بیماری­های اخیر مانند HIV و بیماری­هایی نظیر سرطان، محققان را به ارزیابی روش­های درمانی دیگری تشویق می­ کند. افزایش تقاضا برای گیاهان دارویی و آروماتیک برخی از گیاهان بومی را در معرض خطر قرار داده است. اختلاف قیمت بین گیاهان وحشی و کشت شده می ­تواند به علت مناسب بودن گیاهان وحشی و غیرقابل دسترس بودن مواد گیاهی قابل کشت باشد که عملیات جمع­آوری از عرصه طبیعی را در برخی از مناطق تشویق می­ کند. لذا بسیاری از این گیاهان عمدتاً به لحاظ استفاده اقتصادی و نبود منابعی برای حفاظت، در حال انقراض هستند. از دست رفتن محیط زیست به علت جنگل­زدایی می ­تواند باعث در معرض خطر قرار دادن گیاهان دارویی و عطری در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته شود (فتاحی و فتاحی، ۱۳۸۹)
بنا به گزارش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۸۰ درصد جمعیت جهان در کشورهای در حال توسعه برای مراقبت­های بهداشتی اولیه در درجه اول از طب گیاهی استفاده می­ کنند. از ۵۰ هزار گونه مختلف گیاهان دارویی حدود دو سوم آن­ها از منابع وحشی جمع­آوری می­ شود و تنها ۱۰ درصد از گونه­ های دارویی مورد استفاده، به صورت تجاری کشت می­ شود. مصرف داروهای گیاهی به طور گسترده در حال افزایش است و برداشت ازمنابع وحشی، که منبع یا مخزن اصلی مواد خام است، باعث از دست رفتن تنوع ژنتیکی و تخریب زیستگاه­ها می­ شود. اهلی کردن این گیاهان روش و فرصت جایگزینی برای غلبه بر مشکلاتی که در تهیه داروهای گیاهی وجود دارد فراهم کرده است که از مشکلات موجود در این زمینه می­توان به شناسایی اشتباه، تنوع زیاد ژنتیکی و فنوتیپی، تغییرپذیری و بی­ثباتی داروهای گیاهی، اجزاء آلاینده سمی موجود در گیاهان وحشی اشاره کرد. استفاده از محیط­های کنترل شده می ­تواند باعث کاهش تنوع فنوتیپی شده و با تغییر شرایط کشت می­توان باعث افزایش مواد مؤثره و کاهش مواد مضر در ترکیب عصاره­های گیاهی شد. اصلاح کلاسیک می ­تواند باعث بهبود صفات کشاورزی و مواد مؤثره در گیاهان دارویی شود و در این راستا، از روش انتخاب به کمک نشانگرهای مولکولی به طور گسترده در این موارد استفاده می­ شود (فتاحی و فتاحی، ۱۳۸۹)
۲-۵- پیشینه تاریخی مرزه
مرزه به عنوان یکی از مطبوع­ترین ادویه­ها معرفی شده و مدت­هاست که از آن به عنوان ادویه استفاده می­ شود. یکی از حکمای روم باستان به نام ویرژیل می­گوید: مرزه آنقدر مطبوع است که خداوند هم به این گیاه علاقه خاصی دارد. در بسیاری از کشورها از جمله انگلیس، از مرزه به عنوان یکی از گیاهان مهم ادویه­ای استفاده می­ شود. در اکثر فارماکوپه­ها، مرزه به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شده است (امیدبیگی، ۱۳۸۵)
۲-۵-۱- مشخصات گیاه­شناسی مرزه
جنس مرزه متعلق است به خانواده Lamiaceae، از زیرخانواده Nepetoidae و قبیله Mentheae که دارای بیش از ۳۰ گونه است و مرکز توزیع آن­ها در قسمت­ های شرقی مدیترانه می­باشد. یکی از ویژگی­های بارز زیرخانواده Neptoideae این است که بیش از ۵/۰ درصد روغن­های اسانسی دارند (ال-قضار و واتسون، ۱۹۷۰) چهل گونه از مرزه به طور وحشی در نواحی غرب و شمال ایران رشد می­ کنند (هادیان و همکاران، ۲۰۰۸).
مرزه بختیاری گیاهی است بوته­ای به ارتفاع ۲۰ تا ۴۰ سانتی­متر با ساقه­های متعدد و شاخه­ های کوتاه، پوشیده از کرک­های خاکستری رنگ و غده­های ترشحی چسبیده؛ شاخه­ های گل­دهنده راست، نازک و پیچ و تاب­دار. برگ­های پایینی به طول ۵ تا ۱۰ و عرض ۵/۱ تا ۵/۳ میلی­متر، مستطیلی- قاشقی یا مستطیلی خطی، ضخیم، تقریباً بدون رگبرگ، دارای تاخوردگی در طول، خمیده، نوک گرد، خاکستری رنگ، پوشیده از تعداد زیادی غده ترشحی چسبیده و کرک­های زبر سفید رنگ؛ دارای مجموعه برگ­های کوچک در محور برگ­ها؛ برگ­های گل­آذینی شبیه برگ­های ساقه­ای، کوتاه­تر از چرخه گل­ها. چرخه گل­ها تماماً چسبیده، به تعداد زیاد، پرگل؛ چرخه­های پایینی با فاصله نسبت زیاد به یکدیگر، بالاهایی­ها نزدیک به یکدیگر. کاسه گل به طول ۵/۱ تا ۵/۳ میلی­متر، استکانی با ۵ رگه اصلی نسبتاً مشخص و رگه ­های بین آن­ها کم و بیش نامشخص، دندانه­ها تقریباً نامساوی، مثلثی- سرنیزه­ای، دندانه­های بلندتر تقریباً مساوی طول لوله. گل­ها دو جنسی و به رنگ سفید، بنفش و صورتی، جام گل به طول ۳ تا ۶ میلی­متر، پوشیده از کرک­های کوتاه زبر، لوله جام گل کم وبیش درون کاسه مخفی. پرچم­ها و کلاله از گل بیرون آمده. فندقه به طول ۴/۱ تا ۷/۱ و به عرض ۵/۰ تا ۷/۰ میلی­متر، تخم­مرغی- مستطیلی؛ سطح فندقه صاف. زمان گلدهی پاییز. رویشگاه دامنه­ای صخره­ای و سنگی در ناحیه ایرانی تورانی در ارتفاع ۱۷۰۰ تا ۳۷۰۰ متر (جمزاد، ۱۳۸۸).
۲-۵-۲- منشاء و مناطق پراکنش مرزه
منشاء جنس مرزه شرق مدیترانه و کنار دریای سیاه است و در قسمت­ های مرکزی و جنوب­غربی آسیا و جنوب اروپا می­روید. مرزه بیشتر در محل­های خشک، آهکی و سنگلاخی به صورت خودرو دیده می­ شود. امروزه در نقاط گوناگون کشور ما به صورت سبزی و ادویه مورد استفاده قرار می­گیرد. مهم­ترین کشورهای تولید کننده آن مجارستان، یوگسلاوی، رومانی، مصر، اسپانیا، فرانسه و ایتالیا هستند (عمویی، ۱۳۸۸). مرزه بختیاری بومی و مختص کشور ایران بوده و در شهرهای کردستان، کرمانشاه، یزد، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال­بختیاری، فارس، کرمان می­روید (جمزاد، ۱۳۸۸). در استان ایلام به طور عمده در مناطق ایوان، تنگ کوشک، ایلام، میش­خاص، چنارباشی، مله­گون، کوه سیوان، شیب جنوبی کبیرکوه و بین دره­شهر و آبدانان می­روید (مظفریان، ۱۳۸۷).
۲-۶- نیازهای اکولوژیکی مرزه زراعی
مرزه در محدوده وسیعی از شرایط آب و هوایی رشد می کند، اما محیط نسبتاً گرم و خشک و آفتاب کامل و خاک حاصلخیز و زهکشی شده را ترجیح می دهد (یزدانی،۱۳۸۳). بذرها در دمای ۱۲ تا ۱۵ درجه سانتیگراد جوانه می زنند، ولی درجه حرارت مطلوب برای آنها بین ۲۰ تا ۲۲ درجه سانتیگراد است. گیاهان جوان به دمای پایین حساسند به­ طوری که در دمای ۱- تا ۲- درجه سانتی ­گراد دچار سرمازدگی شده خشک می­شوند. رشد این گیاه در دمای ۱۰ درجه سانتی ­گراد متوقف می­ شود. چنانچه مدتی قبل از گلدهی هوا ابری یا سرد شود نه تنها از عملکرد گیاه کاسته می­ شود، بلکه در مقدار اسانس آن نیز تاثیر منفی داشته و به نحو بارزی سبب کاهش آن می­ شود (امیدبیگی،۱۳۸۴). pH مناسب خاک برای مرزه ۷ می باشد (یزدانی،۱۳۸۳).
به طور کلی مرزه در طول دوره رشد به هوای گرم و نور کافی (امیدبیگی، ۱۳۸۴)و آب نسبتا زیاد احتیاج دارد و خاک مناسب برای آن لومی است (یزدانی،۱۳۸۳). نوع خودروی مرزه بیشتر در زمین­های خشک آهکی و در محل های گرم و آفتابگیر و نواحی سنگلاخی و مزارع شنی می روید (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).

۲-۶ -۱-مواد و عناصر غذایی مورد نیاز

کودهای حیوانی و شیمیایی تأثیر مطلوبی در رشد و عملکرد مرزه دارند. در فصل پاییز، هنگام آماده ساختن خاک، افزودن ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر، ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید پتاسیم در زمین­هایی که مرزه در آنها کشت می شود ضروری است. همچنین افزودن ۵۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار ازت در فصل بهار، هنگام آماده کردن زمین برای کاشت گیاه، نتایج مطلوبی را در افزایش عملکرد خواهد داشت. پس از اولین برداشت افزودن مقادیر مناسبی ازت به فواصل بین ردیف­ها نتایج مطلوبی را در رشد و افزایش عملکرد به همراه خواهد داشت (امیدبیگی،۱۳۸۴).

۲-۶-۲- تاریخ و فواصل کاشت

زمان مناسب برای کشت مرزه اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت پس از برطرف شدن خطر یخبندان بهاره یا به­عنوان کشت دوم در اواخر بهار و اوایل تابستان است (یزدانی،۱۳۸۳). فاصله ردیف­ها در کشت مرزه متفاوت بوده و به روش کشت بستگی دارد. در سطوح کوچک که عمل کشت بوسیله دست انجام می شود، فاصله ردیف­های کشت از یکدیگر بین ۲۵ تا ۳۰ سانتیمتر است چنانچه این عمل با ماشین صورت گیرد، فواصل ۴۵ تا ۵۰ سانتیمتر برای ردیف­ها مناسبتر است. مرزه را به صورت ردیفی کشت می کنند (امیدبیگی،۱۳۸۴). به­ دلیل کوچک بودن اندازه بذر، باید در زمینی کاشته شوند که کاملاً عاری از کلوخه و حتی الامکان عاری از بذر علف­های هرز باشد و در عمق ۵/۰ تا ۱ سانتیمتری کشت شوند (یزدانی، ۱۳۸۳). میزان مصرف بذر در یک هکتار ۶ تا ۸ کیلوگرم است. پس از کشت توصیه می­ شود غلتک مناسبی زده شود، زیرا این عمل لایه سطحی خاک را متراکم می­ کند و تاثیر بسزایی در یکسان جوانه زنی بذرها دارد. پس از کشت زمین را بایستی آبیاری نمود (امیدبیگی، ۱۳۸۴).

۲-۶-۳- مراقبت و نگهداری

در طول دوره رشد مرزه، مبارزه با علف­های هرز ضرورت دارد. قبل از کاشت استفاده از علفکش آرزین به میزان ۳ تا۴ کیلوگرم در هکتار و کارمکس به میزان ۲ تا ۳ کیلوگرم در هکتار، تأثیر مطلوبی در از بین بردن علف­های هرز دارد. پس از کشت بذرها و قبل از رویش می توان از محلول ۱ درصد گراماسون برای مبارزه با علف­های هرز استفاده نمود. در صورت متراکم بودن گیاهان در طول ردیف­ها، آنها را تنک می­ کنند. مرحله ۴ تا ۶ برگی زمان مناسبی برای این کار است . وقتی طول گیاه به ۱۰تا۲۰ سانتی­متر رسید می­توان از علفکش آرزین به مقدار ۱ تا ۲ کیلوگرم در هکتار به­ صورت محلول پاشی استفاده کرد. برای گسترش سطح برگ­ها و افزایش عملکرد، استفاده از محلول غذایی ۴/۰ درصد واکسال یا محلول­های غذایی مشابه مفید است. انجام کولتیواتور بین ردیف­های کاشت ، به­خصوص پس از اولین برداشت نقش عمده­ای در افزایش عملکرد دارد. مرزه به آفات و بیماری­ها کم و بیش مقاوم است و تاکنون آفت یا بیماری خاصی روی آن گزارش نشده است (امیدبیگی، ۱۳۸۴).

۲-۶-۴- برداشت محصول

از شروع رویش بذر تا تشکیل میوه مرزه، ۱۴۰ تا ۱۶۰ روز طول می­کشد. گیاه پس از سبز شدن رشد و نمو سریعی به خود می­گیرد به طوری که ۷۵ تا ۸۰ روز پس از سبز شدن به گل می­نشیند. گیاهان در مرحله گلدهی حاوی حداکثر مقدار اسانس می­باشند، از این رو برداشت پیکر رویشی آنها از این مرحله آغاز می­ شود. چنانچه کلیه شرایط (اعم از آبیاری، نوع خاک و مواد و عناصر غذایی موجود در خاک و..) برای رویش گیاهان مناسب باشد، می توان در طول سال دو یا حتی سه بار محصول را برداشت نمود (امیدبیگی، ۱۳۸۴).قبل از برداشت، مزرعه بایستی عاری از علف­های هرز باشد وقتی طول بوته به ۱۵ سانتیمتر رسیدآن را برداشت می­ کنند، در این صورت بذردهی آن به تعویق می­افتد. زمانی­که بوته به گل نشست تمام بوته را برداشت می­ کنند (دانشور، ۱۳۸۵). و پس از جمع آوری محصول را خشک می­ کنند. دمای مناسب برای خشک کردن اندام­های رویشی مرزه، ۴۰ درجه سانتی ­گراد است. هر هکتار حدود ۴۰ تن محصول خشک بازدهی دارد که برابر با ۱۲۰ تن گیاه سبز یا ۸ تن گیاه خشک و خرد شده است (صمصام شریعت، ۱۳۷۴).

۲-۷- ترکیبات شیمیایی اسانس ­ها در جنس مرزه

گونه­ های مختلف جنس مرزه به دلیل خواص دارویی و کاربرد در طب سنتی در کشورهای مختلف جهان مورد توجه بوده و مورد بررسی قرار گرفته­اند. مهم­ترین ترکیبات شیمیایی موجود در این جنس ترپنوئیدها و فلاونوئیدها هستند. گروه اول از تأکید و توجه بیشتری توسط محققان برخوردار بوده و گزارش­های متعددی از تجزیه شیمیایی اسانس در گونه­ های مرزه وجود دارد. اسانس ­ها در غده­های ترشحی که معمولاً به صورت نقاط کروی براق دیده می­شوند عمدتاً روی برگ­های گیاه وجود دارند. حضور آن­ها روی کاسه، جام گل و به تعداد بیشتر روی ساقه به چشم می­خورد (جم زاد، ۱۳۸۸).
شباهت زیادی بین ترکیبات شیمیایی اسانس مرزه و آویشن وجود دارد. در جنس مرزه نیز همانند آویشن، مهم­ترین ترکیبات شیمیایی اسانس مربوط به گروه مونوترپنوئیدها می­باشند و دو ترکیب فنلی تیمول و کارواکرول جزء ترکیبات شاخص آن به حساب می­آیند. ترکیب شاخص دیگر در این جنس پاراسیمن است که مانند دو ترکیب یاد شده جزء مونوترپن­های تک حلقه­ای می­باشد. از دیگر ترکیبات این گروه در جنس مرزه گاماترپینن است که در تعدادی از گونه­ ها به مقدار بیش از ۱۰ درصد وجود دارد. لیمونن و ۱ و ۸- سینئول[۱۱] از دیگر مونوترپن­های تک حلقه­ای هستند که در تعدادی از گونه­ های این جنس حضور دارند (جم زاد، ۱۳۸۸). از مونوترپن­های دو حلقه­ای می­توان بورنئول[۱۲] و کامفور[۱۳] را نام برد و از مونوترپن­های غیرحلقوی ترکیباتی نظیر ژرانیول به میزان بیش از ۷ درصد در گونه S. icarica از کشور ترکیه گزارش شده است (ال-قضار و واتسون، ۱۹۷۰).
ایریدوئید[۱۴] گلیکوزیدی است که از مونوترپن­ها مشتق می­ شود و به عنوان نشانگر تاکسونومیک خوبی در خانواده Labiateae مطرح است که در زیرخانواده Lamioideae بسیار معمول است. این ماده در تعداد اندکی از زیرخانواده Nepetpideae مانند Nepeta cataria و Satureja vulgaris نیز ثبت شده است (اولیویرا و همکاران، ۲۰۰۶).
چند شکلی در ترکیبات شیمیایی گونه­ های مختلف جنس مرزه که مؤید وجود کموتایپ­های مختلف در این جنس است بر اساس مرور منابع در گونه­ های مختلف دیده شده است. میسیلی و همکاران (۲۰۰۷) با بررسی گونه S. cuneifolia در ایتالیا نشان دادند ترکیبات اصلی اسانس در این گونه لینالول، کامفور، بورنئول، آلفا- پینن و آلفاترپینئول بودند. آنالیز خوشه­ای ترکیبات وجود شش کموتایپ را در این گونه نشان داد که شامل کموتایپ لینالول، کموتایپ کامفن- آلفاترپینئول، کموتایپ بورنئول و کموتایپ آلفاپینن و آلفاترپینن است (مه یر و همکاران، ۱۹۹۳). بررسی انجام شده همین گونه در کشور ترکیه نشان داد که ترکیبات شاخص اسانس کارواکرول، بتاسابینن، لیمونن وآلفاپینن است (پستیلی، ۲۰۰۶).

۲-۸- اهمیت دارویی مرزه

مرزه یکی از گیاهان شناخته شده دارویی است و در اکثر فارماکوپه­ها، به مثابه گیاهی دارویی ثبت شده است. ماده مؤثره پیکره رویشی آن دارای خواص دارویی مانند آرام کننده ناراحتی­های معده و نفخ، درمان کننده اسهال و انگل­های روده­ای و درمان کننده بیماری­های زنانه است. اسانس مرزه در صنایع داروسازی، نوشابه­سازی و صنایع غذایی کاربرد دارد (عمویی، ۱۳۸۸) پیکر رویشی مرزه، حاوی مواد مؤثره­ای است که باعث افزایش فشار خون و مداوای سرفه می­گردد (امید بیگی، ۱۳۸۵). مهم­ترین اسانس ­های شناسایی شده در مرزه بختیاری تیمول، کارواکرول، گاماترپینن، پاراسمین، بتاکاریوفیلن و بورنئول است (سفید کن و جم زاد، ۱۳۷۹) در بررسی اثر ضد میکروبی مرزه بختیاری معلوم شده است که اسانس این گیاه در مرحله قبل از گلدهی دارای اثرات ضد میکروبی قابل ملاحظه­ای است(سفید کن و همکاران، ۱۳۸۶) روغن­های اسانسی جدا شده از انواع گونه­ های مرزه خواص بیولوژیکی مانند اثرات ضد میکروبی و ضد ویروس HIV-1 نیز از خود نشان داده­اند (وولف و همکاران، ۱۹۹۵).
سفیدکن و همکاران (۱۳۸۳) گونه­ های بومی مرزه در کشور را با دو گونه مرزه تجاری S.hortensis و S.montana از لحاظ کیفی مقایسه و گزارش نمودند که گونه ­هایی از مرزه که از نظر بازده اسانس با مرزه زراعی برابری می­ کنند و یا درصد اسانس بالاتری دارند و همچنین گونه ­هایی همانند مرزه خوزستانی، مرزه بختیاری و مرزه رشینگری که در اسانس آن­ها بیش از ۵۰ درصد کارواکرول یا تیمول دارند از نظر تجاری حائز اهمیت زیادی هستند

۲-۹-تخریب ذخایر ژنتیکی

خواص دارویی حدود ۷۰۰۰۰ گونه از گیاهان شناخته شده است که تعداد زیادی از آن­ها در معرض خطر برداشت نادرست از ذخایر طبیعی یا برداشت بیش از اندازه در رویش­گاه­های بومی­شان هستند. حدود ۱۵۰۰۰ گونه یا به عبارتی ۲۱ درصد کل گیاهان دارویی و عطری در معرض خطر انقراض هستند. بیش از ۴۰۰۰۰۰ تن گیاه دارویی و عطری هر سال به فروش می­رسد و حدود ۸۰ درصد از این محصولات از ارقام وحشی برداشت می­ شود. یکی از روش­هایی که واحدهای مرتبط با حفاظت گیاهان تأکید دارند، حفاظت گیاهان در مناطق بومی می­باشد. اثربخشی این روش زمانی مؤثر خواهد شد که از این گیاهان به منظور اهلی­سازی، کشت و اصلاح استفاده شوند. با افزایش جمعیت جهان و متناسب با آن افزایش نیازهای بشر، اصلاح گیاهان می ­تواند با بهره گرفتن از مراکز تنوع (ژنتیکی) تا حدودی این فشار را تسهیل کند. امروزه افزایش تنوع برای اصلاح نباتات ضروری به نظر می­رسد. به علت توسعه روش­های انتقال ژن در سال­های اخیر، تنوع موجود در گونه­ های وحشی برای اهداف اصلاحی قابل استفاده شده است. با وجود این، دانش بشر در رابطه با خویشاوندان وحشی و خودرو خیلی کم می­باشد. اطلاعات اساسی روی تحدید حدود[۱۵]، تعداد کروموزوم­ها، توزیع و تنوع ژنتیکی در بسیاری از مواقع ناقص است. علاوه برآن فرسایش ژنتیکی[۱۶] در بسیاری از قسمت­ های جهان افزایش یافته و نگرانی­های ملی و بین ­المللی را در پی داشته است (فتاحی و فتاحی، ۱۳۸۹).
با توجه به توسعه شهرسازی و پیشرفت تکنولوژی بسیاری از زمین­های بایر، دشت­ها و کوه­ها پوشش گیاهی غنی خود را از دست داده­اند. یکی از مهم­ترین گروه از این گیاهان، گیاهان دارویی هستند که در معرض خطر انقراض قرار گرفته­اند.

۲-۱۰- عوامل مؤثر در تولید و ترکیبات متابولیت­های ثانویه (اسانس ­ها) گیاهی

۲-۱۰-۱- تغییرات فیزیولوژیکی
۲-۱۰-۱-۱- تغییرات فصلی
تغییراتی که در میزان مواد مؤثره گیاه در طول سال و حتی ساعات مختلف یک روز وجود دارد، اهمیت جمع­آوری گیاهان دارویی را در زمانی که گیاه دارای حداکثر مواد مؤثر است نمایان می­سازد. به عنوان مثال گیاه روبارب در زمستان فاقد آنتراکینون بوده ولی دارای آنترانول می­باشد. هنگامی که هوا گرم می­ شود ترکیبات آنترانول اکسیده شده و به آنتراکینون تبدیل می­گردند (صمصام شریعت، ۱۳۷۱).

موضوعات: بدون موضوع  لینک ثابت


فرم در حال بارگذاری ...