با وجود این کشوری مثل آلمان که بیشینه‌ی تابش خورشید در آن معادل کمینه‌ی میزان تابش خورشید در ایران هم نیست، در سال گذشته ۲۵ درصد انرژی خود را از انرژی خورشیدی و بادی تأمین کرد و ما از این نظر تقریباً صفر بودیم

بهره‌برداری ضعیف از موهبت‌های طبیعی کشور

PA72

بنا بر گزارش‌ها، نوع بشر از ابتدای خلقت تا ۱۹۵۲ همان قدر انرژی مصرف کرده که در طول یک صد سال پس از آن دارد مصرف می‌کند؛ یعنی ۱۲ هزار تریلیون کیلووات ساعت. پیش‌بینی می‌شود در فاصله صد سال بعد این نرخ به ۱۲۰ هزار تریلیون برسد؛ با این شرایط، این که فکر کنیم با بهره گرفتن از سوخت‌های فسیلی با خسارت زیست محیطی بالایی که دارند می‌توانیم نیازهای انرژی کشور را تأمین کنیم، یک خوش بینی عبث است

عدم اطمینان در اتّکا به سوخت‌های فسیلی (تجدید ناپذیر)

PA73

در این زمینه سرمایه‌گذاری ۵۰ میلیارد یورویی اورپاییان برای تأمین تمام نیازهای انرژِی خود از نور خورشید تا سال ۲۰۵۰ قابل توجه و تحسین است

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

توجه دولت‌های اروپایی به منابع تجدیدپذیر

PA74

سرعت رشد تکنولوژی برای استفاده از انرژی خورشیدی بسیار بالاست و در حال حاضر می‌توان از هر هکتار بیابان ۲ مگاوات برق تولید کرد

تأثیر فناوری در بهره‌بردرای‌های زیست‌محیطی

PA75

در کشور ما فقط یک نیروگاه خورشیدی در استان فارس وجود دارد

بهره‌برداری ضعیف از موهبت‌های طبیعی کشور

PA76

که خیلی از ایرانی‌ها از وجود چنین نیروگاهی بی‌خبرند

عدم اطلاع‌رسانی ظرفیت‌های زیست‌محیطی

PA77

به گفته مسئولان نیروگاه، به رغم تمایل زیادی که آن‌ها برای حضور وزیر نیرو در مراسم افتتاح نیروگاه داشتند، آقای وزیر به علت مشغله کاری در این مراسم حاضر نشد

عدم توجه خط مشی‌گذاران به موضوعات زیست‌محیطی

PA78

این در حالی است که برای افتتاح یک سد با آن همه مشکلات زیست محیطی که برای کشور به ارمغان می‌آورد، وزیر نیرو تا مناطق خیلی دور هم سفر می‌کند و تبلیغات هم در این باره بسیار زیاد است

توجه بیش از حد خط مشی‌گذاران به سایر موضوعات توسعه‌ای

PA79

بنا بر پیمان مقابله با بیابان‌زایی مصوبه مجلس شورای اسلامی، تمام وزارتخانه‌ها مؤظف‌اند از فرامین وزیر جهاد کشاورزی در این حوزه حمایت کنند

ضرورت وحدت فرماندهی در مقابله با بیابان‌زایی

PA80

اما این کمیته در طول ۳ سال گذشته فقط ۲ بار تشکیل شد

اجرای ضعیف تصمیمات زیست‌محیطی

۴-۲- شدت نفوذ نهائی تعدیل‌نشده
همان‌گونه که قبلاً بیان شد، مبنای استخراج معادلات گروه‌بندی‌شده NRCS، بر اساس شدت نفوذ نهائی خاک‌ها می‌باشد (که این مقادیر همراه در مراحل بعدی، با دیگر ضرایب معادله نفوذ تعدیل می‌گردند). مقادیر برآورد نفوذ نهائی با بهره گرفتن از بافت خاک، و نیز بکارگیری روش‌های اندازه‌گیری شاملِ استفاده از نفوذ شش‌ساعته، برازش معادله توانی و کاربرد تعریف استاندارد، برازش معادله بر داده‌های نفوذ انتهائی و استفاده از روش جریان ورودی- خروجی در جویچه، برای تیمارهای رطوبتی مختلف در شکل‌ ۴-۲ نشان داده شده است.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بدیهی است مقدار نفوذ نهائی بر اساس بافت خاک در همه موارد (شرایط رطوبتی و نوبت آبیاری) ثابت می‌باشد؛ که با توجه به بافت خاک (لوم رسی شنی و لوم )، رقم ۶۲/۷ میلی‌متر در ساعت برای آن انتخاب گردید (با استناد به جدول گروه نفوذ SCS). دیگر روش‌های برآورد شدت نفوذ نهائی نیز برای همه تیمارها، دارای یک روند نزولی در طول فصل آبیاری است.
داده‌های ورودی-خروجی از آبیاری اول تا آبیاری چهارم روند کاهشی خود را حفظ کرده اما در آبیاری پنجم میزان نفوذ افزایش یافته است. علت این کاهش (تا آبیاری چهارم) و افزایش (در آبیاری پنجم) را می‌توان به تغییر ساختمان خاک و رویش گیاه در طول فصل آبیاری نسبت داد. به این صورت که با ادامه روند آبیاری ساختمان خاک دچار تغییراتی شده و از میزان نفوذ نهایی کاسته شده است، اما در آبیاری پنجم به دلیل رویش علف‌های هرز در داخل جویچه میزان ضریب زبری خاک افزایش یافته و بر شدت نفوذ نهایی اثر گذار بوده و باعث افزایش آن شده است. این روند در همه تیمارهای پنج و هفت و نه روزه مشاهده می‌گردد؛ البته میزان این تغییرات در تیمار پنج روزه (تیمار با رطوبت اولیه بیشتر) محسوس‌تر از دو تیمار دیگر می‌باشد. همچنین نتایج داده‌های حاصل از سه روش شدت شش ساعته، معادله توانی و برازش انتهایی در تیمار پنج روزه، تغییرات کاهشی در طول فصل آبیاری (به استثنای آبیاری چهارم) را نشان می‌دهد. این روند کاهشی در تیمار هفت روزه و در طول فصل آبیاری (به استثنای آبیاری پنجم)، و در تیمار نه روزه در طول کل فصل آبیاری (برای همه آبیاری‌ها) وجود دارد. علت این روند کاهشی برای اکثر آبیاری‌ها را می‌توان به ساختمان خاک و شرایط محیطی (مانند دما) و خطای انسانی نسبت داد.

شکل۴-۲– مقادیر شدت نفوذ نهایی بدست آمده از روش‌های مختلف در طول فصل آبیاری در تیمارهای رطوبتی مختلف.از طرف دیگر، از لحاظ مقدار برآورد، همانطور که داده‎‌ها و شکل‌ها نشان می‌دهند، در تمامی تیمارها و در کل فصل آبیاری داده‌هائی که با بهره گرفتن از روش ورودی-خروجی بدست آمده‌اند، از داده‌های حاصله از سه روش شدت شش ساعته، معادله توانی و برازش انتهایی (که از استوانه نفوذ استخراج شده‌اند) بیشترند. از جمله دلایل این اختلاف می‌توان به چگونگی برآورد داده‌ها اشاره کرد. داده‌های ورودی- خروجی در شرایط واقعی آبیاری که در آن آب در حال حرکت است (در طول کل جویچه) بدست آمده‌اند، این در حالی است که داده‌های سه روش دیگر براساس اطلاعات استوانه‌های نفوذ بدست آمده‌اند، که نشان‌دهنده شرایط بدون‌حرکت (static) آب، آن‌هم بصورت نقطه‌ای (و نه طولی و گسترده) بوده و از نظر ساختاری با شرایط واقعی مزرعه متفاوت می‌باشد. همچنین میزان عمق آب در استوانه‌های نفوذ بیشتر از عمق آب در جویچه می‌باشد. از طرفی، مقادیر بدست آمده از روش‌های متّکی به استوانه نفوذ متناظر با زمان‌های ۶ ساعت و بیشتر (تا چندین برابر آن) بوده و در روش ورودی-خروجی این زمان حدود ۳۰ دقیقه (تا کمتر از یک ساعت) می‌باشد، و بدیهی است شدت نفوذ در زمان‌های طولانی دارای مقادیر کمتری خواهد بود.در هر صورت، این مقادیر برای کاربردهای بعدی، براساس نوبت آبیاری و شرایط هیدرولیکی آزمایش تعدیل شدند.۴-۳- شدت نفوذ نهائی تعدیل‌شده با بهره گرفتن از معادلات NRCS
با تعدیل نفوذ نهائی برای روش‌های مختلف (متناظر با شرایط واقعی مزرعه)، این مقادیر در هر نوبت آبیاری (بصورت مجزّا) مورد تجزیه-تحلیل آماری قرار گرفته (جدول ۴-۲) و میانگین آنها در شکل‌ ۴-۳ ارائه شده است.
جدول ۴-۲٫ تحلیل آماری نفوذ نهایی تعدیل شده حاصل از روش‌های مختلف در طول فصل آبیاری.

* و ** نشانگر معنی‌داری اثر عوامل، به ترتیب در سطح ۵ و ۱ درصد است
تحلیل آماری نشان می‌دهد در هر سه تیمار رطوبتی و در طول فصل آبیاری (بجز آبیاری اول از دو تیمار پنج و نه روزه و آبیاری دوم و چهارم از تیمار پنج روزه)، اختلاف معنی‌داری بین داده‌ها وجود دارد. معنی‌دارنشدن تفاوت‌ها در آبیاری اول را همان‌گونه که در شکل۴-۳ نیز مشهود است، می‌توان به نوسانات زیاد داده‌ها، بخاطر شرایط ناپایدار خاکِ تازه شخم‌خورده دانست و این در حالی است که هنوز رطوبت اولیه نیز در آنها اعمال نشده بود.

شکل۴-۳٫ مقادیر شدت نفوذ نهایی تعدیل‌شده حاصل از روش‌های مختلف در طول فصل آبیاری در تیمارهای رطوبتی مختلف.(به همراه دامنه تغییرات آن به صورت میله‌ای)همان‌گونه که در شکل‌ ۴-۳ قابل‌مشاهده است با انجام تعدیل‌های مزرعه‌ای، مقادیر شدت نفوذ و دامنه نوسانات آنها از داده‌های اولیه کمتر شد؛ بیشترین و کمترین مقدار شدت نفوذ قبل از تعدیل در تیمارهای مختلف رطوبتی بیش از ۴۰میلی‌متردرساعت (از ۳ تا ۴۵) اختلاف داشته، اما پس از تعدیل داده‌های اولیه، مقادیر بیشینه و کمینه نفوذ نهائی در بین تیمارهای مختلف به ۱۳ و ۳ میلی‌متر در ساعت رسیده و اختلاف آنها به حدود ۱۰ میلی‌متر در ساعت کاهش یافت. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که اعمال تعدیل‌های مذکور سبب می‌گردد که اختلاف بین داده‌ها و پراکندگی و انحراف‌معیار آنها کاهش یابد. به نظر می‌رسد علت این نزدیکی بین داده‌های شدت نفوذ نهائی، منطقی و حتی مورد انتظار باشد. به این صورت که شرایط خاص یک جویچه اعم از محیط خیس‌شده، ضریب زبری، شیب و… برای مقادیر نفوذ نهایی بدست آمده از روش‌های مختلف اعمال می‌گردد. در عین حال، برای تیمارهای مختلف در طول فصل آبیاری شرایط مشابه داده‌های تعدیل نشده، از لحاظ روند کاهشی وجود داشته و روند افزایشی مختصر در آبیاری پنجم (و بعضاً چهارم) نیز همچنان مشاهده شده و حتی این موضوع به روش‌های مرتبط با استوانه نفوذ نیز سرایت نمود.همانطور که در بخش قبل نیز به آن اشاره شد، در آبیاری‌های چهارم و پنجم بدلیل رشد گیاه در داخل جویچه ضریب زبری آن افزایش یافته و بر نفوذ اثرگذار بوده است. البته رشد گیاه در جویچه‌های مربوط به تیمار پنج روزه نیز وجود داشت و بنظر می‌رسد تاثیر همزمان رشد گیاه و رطوبت اولیه در این سه تیمار سبب بروز چنین اختلافاتی در برآورد داده‌ها شد. همچنین داده‌های حاصل از برآورد با بافت خاک نیز دیگر ثابت نبوده و با اعمال تعدیل‌ها در هر آبیاری مقدار متفاوتی (هماهنگ با شرایط همان آبیاری) را نشان می‌دهد.برای مقایسه بین تیمارهای رطوبتی و بررسی اثر رطوبت بر شدت نفوذ نهائی، نتایج داده‌های هریک از روش‌های مذکور برای سه تیمار رطوبتی در طول فصل آبیاری مورد تحلیل قرار گرفت (جدول ۴-۳). به طور کلی اعمال تیمارهای رطوبتی در هریک از روش‌های برآورد شدت نفوذ نهائی، نتایج متفاوتی را نشان داد؛ بطوری‌که اختلاف بین داده‌های حاصل از بافت خاک در تیمارهای مختلف برای تمامی آبیاری‌ها معنی‌دار نشد.
این فرایند برای داده‌های روش ورودی- خروجی نیز مشاهده شد، با این تفاوت که به دلیل شرایط خاص آبیاری پنجم، اختلاف معنی‌داری در آن بدست آمد که این اختلاف هم عمدتاً‌ بین تیمار ۹روزه با دو تیمار دیگر بوده و نتایج تیمارهای ۵ و ۷ روزه بهم نزدیک بودند (شکل ۴-۴). از طرفی، تحلیل آماری داده‌های سه روش دیگر که با بهره گرفتن از داده‌های حاصل از استوانه نفوذ بدست آمدند، نتایج متفاوتی را نشان داد؛ بطوریکه در اغلب آبیاری‌ها میان داده‌ها اختلاف معنی‌دار در سطوح مختلف وجود دارد.
جدول۴-۳٫ تحلیل آماری شدت نفوذ نهائی تیمارهای رطوبتی مختلف حاصل از روش‌های متفاوت در طول فصل آبیاری.

شکل۴-۴٫ مقایسه آماری شدت نفوذ نهایی تعدیل‌شده در تیمارهای رطوبتی مختلف، در روش‌های مختلف در طول فصل آبیاری.بر این اساس، مقدار شدت نفوذ نهایی، بسته به این‌که براساس چه روشی بدست آید، تحت تاثیر رطوبت‌های اولیه قرار می‌گیرد. این در حالی است که حداقل در هر آبیاری، نفوذ نهایی یک مشخصه ثابت از خاک محسوب می‌شود. بررسی این موضوع با توجه به مراحل انجام هر روش نشان می‌دهد که رطوبت اولیه در روش بافت خاک مطرح نمی‌شود و روش شدت شش‌ساعته نیز بدلیل تاثیرگذاری رطوبت در زمان‌های ابتدائی، با میانگین‌گیری از کل زمان ، این اثر ناچیز گشته و تفاوت بین تیمارهای رطوبتی چندان بروز پیدا نمی‌کند. در روش ورودی-خروجی با توجه به تاخیر زمانی آزمایش تا تکمیل مرحله پیشروی و تثبیت جریان خروجی، موضوع رطوبت اولیه در عمل کمرنگ می‌گردد. در روش توانی، بدلیل اینکه غالباً داده‌های اولیه نفوذ به تعداد بیشتری جهت برازش معادله، مورد استفاده قرار می‌گیرند، و از طرفی تاثیر رطوبت اولیه بر داده‌های ابتدایی بیشتر است، اثر رطوبت اولیه بیشتر در معادله‌های نفوذ بروز یافته و در نتیجه مقادیر نفوذ نهائی حاصل از آن در تیمارهای رطوبتی مختلف و در طول فصل آبیاری با یکدیگر تفاوت معنی‌دار داشته‌اند. اما در روش برازش انتهائی چگونگی استخراج معادله و تکیه آن بر داده‌های کمتری از اطلاعات اولیه، اثر رطوبت اولیه کمرنگ‌تر شده است (این موضوع بخصوص در آبیاری دوم و سوم بیشتر نمود پیدا کرده است).۴-۴- میانگین عمق آب نفوذیافته در زمان آزمایش
به منظور بررسی مقدار تغییراتِ معادلات NRCS در اثر اعمال رطوبت‌های مختلف، مقدار میانگین عمق نفوذ آب متناظر با زمان انجام آزمایش‌ها، با بهره گرفتن از معادلات استخراج‌شده در هر روش، محاسبه و در مقایسه با مقدار اندازه‌گیری‌شده (از اطلاعات آبنمودهای ورودی-خروجی) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تحلیل آماری داده‌های مذکور در جدول ۴-۴ و مقایسه میانگین عمق نفوذ مرتبط با هر روش، بصورت مجزّا در هر آبیاری و در سه تیمار رطوبتی در شکل۴-۵ ارائه شده است.با توجه به تحلیل آماری، در اکثر موارد (بجز بخشی از آبیاری‌ها اوّل، که معمولاً‌ قابل تحلیل‌ نیست)، تأثیر تیمار رطوبتی معنی‌دار بوده و در حقیقت، تأثیر قابل توجه رطوبت اوّلیه خاک در برآورد مقدار نفوذ را نشان می‌دهد. همانطور که مشاهده می‌گردد مقدار برآوردها با بهره گرفتن از روش های مختلف متفاوتند و بجز آبیاری اوّل که بخاطر عدم اعمال تیمارهای رطوبتی و نوسانات داده‌ها دارای تحلیل مناسبی نمی باشد، از آبیاری دوم به بعد مقدار نفوذ در روش‌های مختلف با مقدار اندازه‌گیری شده آن دارای اختلاف‌های معنی‌دار در سطح یک درصد می‌باشد. نکته قابل توجه این است که تغییرات عمق آب برآورد شده با بهره گرفتن از روش‌های مختلف در طول فصل آبیاری و برای تیمارهای رطوبتی مختلف بسیار مشابه تغییرات مقادیر نفوذ نهایی تعدیل‌شده است. البته چون مبنای داده‌های عمق نفوذ، معادلات نفوذ بدست‌آمده بر اساس نفوذ نهائی می‌باشند، پس دور از انتظار نیست که تغییراتشان مشابه یکدیگر باشد.
جدول ۴-۴٫ تحلیل آماری میانگین عمق آب نفوذ یافته برآورد شده با روش‌های مختلف در تیمارهای رطوبتی متفاوت.

* و ** نشانگر معنی‌داری اثر عوامل، به ترتیب در سطح ۵ و ۱ درصد است.نتایج مقایسه میانگین داده‌ها نشان می‌دهد که از بین روش‌های نامبرده، داده‌های حاصل از روش ورودی-خروجی نزدیکی زیادی با داده‌های واقعیِ حاصل از روش اندازه‌گیری شده دارند. همچنین داده‌های حاصل از چهار روش دیگر (بافت خاک، نفوذ ۶ ساعته، معادله توانی و برازش انتهائی) مقدار نفوذ کمتری را نسبت به نفوذ واقعی نشان می‌دهند. یکی از دلایل این امر استفاده از استوانه نفوذ جهت تعیین مقدار نفوذ نهائی و در نتیجه برآورد عمق نفوذ از آن بوده که با روش‌های دیگر متفاوت است.
در مطالعات مشابه که دو شرایط فوق (استفاده از استوانه نفوذ و روش ورودی-خروجی) بر آن حاکم بود، نیز مشاهده شد که مقدار نفوذ نهایی در استوانه نفوذ کمتر از روش ورودی-خروجی است. دلایل مختلفی برای این مشاهدات وجود داشت. ازجمله آنها می‌توان به شرایط استغراقی در یک نقطه (استوانه نفوذ) اشاره کرد که امکان حبس هوا در خاک به وجود آمده و مانع نفوذ بیشتر گردد. همچنین در روش ورودی- خروجی جریان آب مانع رسوب‌گذاری شده و همین امر از کاهش نفوذ نهایی جلوگیری به عمل می‌آورد، اما در استوانه نفوذ چنین شرایطی وجود ندارد ]۲۷[.
بنابراین می‌توان نتیجه گرفت داده‌هایی حاصل از بافت خاک و استوانه نفوذ، میزان نفوذ نهایی (در نتیجه عمق متوسط آب برآورد شده از معادلات NRCS) کمتری را نسبت به داده‌هایی که از روش ورودی- خروجی بدست آمده‌اند، برآورد می‌کند. به همین منظور در این پژوهش تنها به ارزیابی داده‌های حاصل از روش ورودی-خروجی که نزدیکی بیشتری با داده‌های اندازه‌گیری شده دارند پرداخته شد.

شکل۴-۵٫ میانگین آب نفوذیافته برآورد شده با روش‌های مختلف، در تیمارهای رطوبتی مختلف در طول فصل آبیاری(به همراه دامنه تغییرات آن به صورت میله‌ای).۴-۵- تحلیل آماری داده‌های حاصل از روش ورودی- خروجی
داده‌های حاصل از روش ورودی- خروجی (که با اعمال تیمارهای رطوبتی مختلف حاصل شد) نیز مانند داده‌های بافت خاک مورد تحلیل آماری قرار گرفتند (جدول ۴-۶). بر این اساس، در آبیاری‌های اول تا چهارم برای رطوبت‌های مختلف مقدار نفوذ برآورد شده دارای اختلاف معناداری نمی‌باشد اما در آبیاری پنجم اختلاف معنادار در سطح ۱ درصد وجود دارد. در آبیاری پنجم به دلیل پوشیده شدن جویچه توسط علف‌‌های هرز سرعت پیشروی آب بشدت کاهش یافته و میزان نفوذ افزایش یافت. البته رویش علف هرز برای هر سه تیمار رطوبتی یکسان بوده و نمی‌توان آنرا به عنوان تنها عامل ایجاد اختلاف معنی‌دار میان عمق‌های نفوذ بدست آمده در نظر گرفت اما با توجه به وجود شرایط یکسان دیگر برای تمامی رطوبت‌های اعمال شده این احتمال وجود دارد که رویش علف‌ها و وجود رطوبت‌های اولیه متفاوت بر یکدیگر اثر متقابل داشته و سبب شوند که چنین نتیجه‌ای حاصل گردد.
جدول۴-۶٫ نتیجه تحلیل آماری مربوط به میانگین عمق نفوذ آب برآورد شده با بهره گرفتن از روش ورودی- خروجی.

۴-۶- تحلیل آماری عمق نفوذ متوسط برآورد شده با معادلات SCS (روش ورودی-خروجی)
همانطور که پیش از این اشاره شد، معادلات هم‌خانواده‌های نفوذ جدید (NRCS)، بازبینی شده معادلات هم‌خانواده‌ قدیم (SCS) می‌باشند، که تغییراتی در جهت تعدیل شرایط مزرعه‌ای و به ویژه آبیاری سطحی بر روی آنها اعمال گردیده است. لذا در این پژوهش مقدار نفوذ با بهره گرفتن از معادلات SCS برآورد گشته و مورد بررسی قرار گرفت. به این منظور از روش بافت خاک (به دلیل ثابت بودن رقم اولیه شدت نفوذ وتغییرات ناچیز آن پس از تعدیل) صرف‌نظر شد و تنها داده‌های برآورد شده از روش ورودی-خروجی (با استناد به جداول SCS) تحلیل شدند (جدول۴-۷). برای مشاهده بهتر این تحلیل، در شکل۴-۶ ارزیابی آماری تغییرات داده‌های عمق نفوذ برآورد شده از این روش را برای آبیاری‌های

۲-۱-۵-۳- دوره توسعه مدل
پس از انجام مطالعاتی در مورد اعتبارسنجی مدل،تحقیقات فراوانی برای توسعه مدل و معرفی متغیرهای جدید و بررسی روابط متنوع بین سازه‌های تحقیق و تحقیق برای بررسی متغیرهای خارجی که بر سازه‌ها و متغیرهای اصلی TAM تأثیر کمی گذارند انجام شد. یک جنبه که مطالعات این دوره را متمایز می‌کند، این است که در این دوره کوشش برای درک تأثیر متغیرهای خارجی مانند متغیرهای فردی، سازمانی و ویژگی‌های وظیفه مورد نظر انجام شد.برای مثال آگراولو پراساد^[۱۰]درسال۱۹۹۵بیان کردند که متغیرهای تفاوت فردی مانند مشارکت در آموزش، تجربه قبلی در استفاده از رایانه و سطح تحصیلات بر ادراکات فرد در مورد سهولت استفاده و مفید بودن ادراک شده تأثیر دارد لگباریا^[۱۱] و همکاران در سال ۱۹۹۵ تأثیرات عوامل سازمانی را مورد بررسی قرار دادند و دریافتند که آموزش کاربران، کار کردن با رایانه و نیز حمایت مدیریتی تأثیر به سزایی بر سهولت ادراک‌شده و مفید بودن درک شده و در نتیجه استفاده از ریز رایانه دارد. کاراهاننادر سال ۲۰۰۰ مطالعه‌ای را با دو تکنولوژی نامه فناوری اطلاعات و نامه صوتی انجام داد و به این نتیجه رسید که عوامل تأثیرگذار بر استفاده از سامانه در میان فناوری‌های گوناگون متفاوتند. نتایج این تحقیق نشان داد که مفیدی‌درک‌شده بر استفاده از پست فناوری اطلاعات تأثیر ندارد بلکه نفوذ اجتماعی بر استفاده از آن تأثیر دارد. در حالی که این امر برای استفاده ازنامه صوتی به صورت عکس بود. کوشش دیگری که در مرحله توسعه مدل برای بررسی تأثیر متغیرهای خارجی انجام شد توسط آدامس وهمکاران صورت گرفت. در این تحقیق که در سال ۱۹۹۲ انجام شد به بررسی تأثیر متغیرهایی مانند فرهنگ، جنسیت، نوع وظیفه، نوع کاربر و نوع سامانه اطلاعاتی پرداخته شد. استروب^[۱۲] در سال ۱۹۹۴ مدل پذیرش فناوری را در دو کشور متفاوت و با دو زمینه فرهنگی متفاوت مورد آزمون قرار داد و دریافت که فرهنگ نقش مهمی در طرز تفکر افراد نسبت به رسانه و انتخاب رسانه ارتباطی بازی می‌کند. وی دریافت که کارمندان ژاپنی نسبت به کارگران آمریکایی فکس را وسیله مفیدتری می‌دانند اما در مورد نامه فناوری اطلاعات ادراکات آنها برعکس است. گیفن^۲و استروب در سال ۱۹۹۷ تأثیر تفاوت جنسیتی را بر پذیرش سامانه‌های اطلاعاتی مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که جنسیت به طور مؤثری بر سهولت استفاده درک شده و مفید بودن درک شده تأثیر می‌گذارد.به این ترتیب که رفتار مردان بیشتر تحت تأثیر مفید بودن ادراک شده قرار دارد و این در حالی است که سهولت استفاده درک شده و هنجارهای ذهنی بیشتر بر رفتار زنان مؤثر می‌باشد. کاراهاننا و همکاران در سال ۱۹۹۹ دریافتند که تفاوت مهمی بین استفاده‌ کنندگان بالقوه سامانه‌های اطلاعاتی و استفاده‌ کنندگان فعلی وجود دارد. به طوری که هنجارهای ذهنی تا حد زیادی بر قصد استفاده کاربران بالقوه تأثیر دارد در حالی که این طرز تفکر کاربران فعلی است که بر رفتار استفاده آنها و یا تداوم استفاده آنها از سامانه‌های اطلاعاتی تأثیر می‌گذارد. گیفن در سال ۲۰۰۰ مدل پذیرش فناوری را در وضعیتی که سامانه اطلاعاتی قدیمی و سامانه اطلاعاتی جدید به طور موازی استفاده می‌شد به کار گرفت. وی دریافت که ادراکات افراد در مورد مفید بودن استفاده از سامانه جدید، ترجیح استفاده از سامانه جدید را افزایش می‌دهد.در حالی که همین متغیر موجب کاهش استفاده از سامانه قدیمی می‌گردد. از طرفی ادراکات افراد در مورد سهولت استفاده از سامانه جدید و سامانه قدیمی تعیین کننده اصلی مفید بودن درک شده است. در مجموع مطالعاتی که طی این دوره انجام شد، به درک بیشتر عوامل تأثیرگذار بر متغیرهای اصلی مدل پذیرش فناوری کمک نمود.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۱-۵-۴- دوره تکامل مدل
تحقیقات انجام شده در این دوره در جهت رفع محدودیت‌های قبلی مدل پذیرش فناوری بود.در سال۲۰۰۰ دیویس و ون کاتش^[۱۳]مدل پذیرش فناوری ثانویه را معرفی کردند.که نسخه جدیدی از مدل اصلی پذیرش فناوری بود.دیویس و ون کاتش مطالعات قبلی را با هم ترکیب نمود ودر واقع مدل تکامل یافته تر TAM بود. در این مدل متغیرهای خارجی که بر مفید بودن درک شده و سهولت استفاده درک شده تأثیر می‌گذارند، مورد مطالعه قرار گرفت. برای مثال تأثیر متغیرهای خارجی مانند نفوذ اجتماعی (هنجارهای ذهنی) و ابزارهای شناختی (مرتبط بودن فناوری با شغل، تصویر ذهنی،کیفیت و قابل مشاهده بودن نتایج) مورد مطالعه قرار گرفت. ون کاتش متغیرهای خارجی را که بر سهولت استفاده درک شده تأثیر می‌گذارند، مانند خوداثربخشی استفاده از رایانه، ادراکات فرد در مورد کنترل بیرونی رفتار،ترس استفاده از رایانه و نشاط کار با رایانه را تعریف نمود.مطالعات دیگری در این دوره برای رفع اشکالات مدل پذیرش فناوری انجام شد.برای مثال ون کاتش در سال ۲۰۰۰ مطالعه‌ای را با بهره گرفتن از این مدل و با در نظر گرفتن دو وضعیت اجباری و اختیاری انجام داد. این مطالعه طولی شامل هنجارهای ذهنی بود که توسط دیویس در سال ۱۹۸۹ تعریف شده بود. در این مطالعه کارمندان در محیط کاری مورد بررسی قرار گرفتند و استفاده واقعی آنها به جای خود گزارش‌دهی آنها از استفاده سامانه مورد مطالعه قرار گرفتند. در مجموع مطالعاتی که در این دوره انجام شد، به آشکار کردن عواملی که بر سهولت استفاده درک شده و مفید بودن درک شده تأثیر می‌گذارند کمک نمود. مدل توسعه یافته TAM به عنوان یک تئوری برجسته و مهم، اساسی برای مطالعات و تحقیقات بعدی گردید. به طور کلی با توجه به توسعه مطالعات TAM در طول زمان درمی‌یابیم که این مدل به طور مستمر در حال تکامل بوده است.
در مطالعاتی که با بهره گرفتن از مدل پذیرش فناوری انجام شده است بیش از ۳۰ نوع متفاوت از سامانه‌های اطلاعاتی مورد بررسی قرار گرفته است که می‌توان آنها را به چهار طبقه تقسیم بندی نمود. که شامل سامانه‌های ارتباطی و رسانه‌ها، سیستم‌های با اهداف عمومی، سامانه‌های اداری و سامانه‌های تخصصی کسب و کار می‌باشند. سامانه‌های با اهداف عمومی شامل سامانه ویندوز، رایانه‌های شخصی، ریز رایانه‌ها، اینترنت و دیگر قابلیت‌های رایانه‌ای است. سامانه‌های ارتباطی شامل نامه فناوری اطلاعات، نامه صوتی، فکس و دیگر سامانه‌های ارتباطی است. سامانه‌های اداری شامل پردازشگر کلمات، صفحات گسترده و سامانه ویرایشگر کلمات است. سامانه‌های تخصصی کسب و کار نیز شامل سامانه‌های با اهداف خاص و توسعه داده شده توسط شرکت‌ها هستند که دربرگیرنده DSS، MRP و سامانه‌های خبره می‌باشند.
شکل۲-۵: مدل پذیرش فناوری ثانویه،۲۰۰۰
۲-۱-۶- پیشنهاد افزودن متغیرهایی برای شرایط ایران:
آنچه مسلم است و تجربه تاریخی انتقال فناوری به کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد، تفاوت‌های بنیادینی در پذیرش فناوری‌های جدید بین این کشورها و کشورهای غربی وجود دارد که بخش عمده‌ای از آن به تفاوت‌های فرهنگی اسناد داده می‌شود. مدل پذیرش فناوری علی‌رغم سادگی و کارآمدی نسبی در شرایط فرهنگی غربی، برای بکارگیری در شرایط ما نیاز به اصلاحاتی دارد. در این میان می‌توان موارد زیر را در مدل مورد توجه قرار داد:
۲-۱-۶-۱- عواطف و احساسات
به نظر می‌رسد که به خصوص در محیط‌های شرقی و از جمله ایران، تنها تحلیل‌های عقلی و منطقی منجر به وقوع یک رفتار نمی‌شود، بلکه عواطف و احساسات نیز در این امر دخالت دارند، لذا می‌توان سازه عواطف و احساسات را نیز در مدل وارد کرد. عواطف و احساسات را می‌توان به صورت احساس شادی و سرخوشی یا لذت یا افسردگی، بی‌علاقگی و ناخشنودی، یا نفرتی که یک فرد در رابطه با عمل خاصی دارد تعریف کرد. در واقع، در حالیکه ‌روانشناسی‌های رمزآلود شرقی بر هوشیاری نیمکره راست مغز که انجام امور به طور همزمان را دنبال کرده و به گونه‌ای کلی، ارتباطی، اشراقی و شهودی عمل می‌کند، تأکید دارند، روان‌شناسی مغرب زمین معمولاً به هوشیاری نیمکره چپ مغز که انجام امور به صورت منطقی استدلالی و تحلیلی و به گونه‌ای خطی و منظم را دنبال می‌کند، توجه می‌کند. هافستد در مورد ایران از هال (۱۹۶۵) نقل می کند «که در ایران از مردان انتظار دارند که عواطف خود را بروز دهند. مردان ایرانی به خواندن شعر علاقه دارند. آنان افرادی احساساتی هستند و حس الهامی کاملاً رشد یافته دارند و در بسیاری از موارد، انتظار منطقی بودن از آنان نمی‌رود.» چنین مواردی بر اهمیت کاربرد این سازه تاکید می‌کند. در مدل پذیرش فناوری اولیه و ثانویه چنین سازه‌ای وجود ندارد (موحدی،۱۳۸۲،۸).
۲-۱-۶-۲- هنجارهای اجتماعی
منظور از هنجارهای ذهنی تأثیراتی است که قضاوت گروه اجتماعی مرجع در ذهنیت فرد ایجاد کرده و برای وی به شکل هنجار در می‌آید و نهایتاً به تأثیر در رفتار او در استفاده از فناوری اطلاعات منجر می‌شود. مطالعات گوناگون، نقش هنجارهای ذهنی که در تعامل انسان با محیطش حاصل می‌شود را در گرایش به استفاده از سامانه‌های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات مورد تأکید قرار داده‌اند. مطالعات در حوزه‌های مدیریت و روان‌شناسی، نقش مهم هنجارهای اجتماعی را در تعیین رفتار انسان تاکید می‌کنند. اگرچه این عامل به اندازه کافی در مطالعات مربوط به فناوری اطلاعات و سامانه‌های اطلاعاتی مورد استفاده قرار نگرفته است، با این وجود، مطالعات تجربی روی اثر عامل اجتماعی بر پذیرش و استفاده از یک فناوری جدید بعضاً نتایج متضادی را نشان می‌دهد. بخشی از این نتایج متضاد، احتمالاً به دلیل ساز وکارهای گوناگونی است که از طریق آنها تأثیر اجتماعی می‌تواند در محیط اجتماعی یک فرد اعمال شود. البته ممکن است بخشی از نتایج متضاد را به استفاده داوطلبانه از سامانه نسبت دهیم، زیرا نشان داده شده است که در چنین وضعیتی، تأثیرات اجتماعی اثر مستقیم چندانی بر قصد استفاده نداشته و اثر غیر مستقیم اعمال می‌کنند (موحدی، ۱۳۸۲،۹).
۲-۱-۶-۳- بروندادهای اجتماعی
برون‌دادهای اجتماعی بعد دیگری است که در فرایند تأثیر اجتماعی حاصل می‌شود و از نظرما باید آن را در مدل پذیرش فناوری برای کاربرد در شرایط ایران منظور کرد. در نتیجه استفاده از فناوری اطلاعات، ممکن است برخی از افراد،احساس تشخص نموده با آن برای خود، هویت جدیدی احراز کنند. این امر ممکن است به ارتقای قدرت، دانش یا موقعیت فرد بیانجامد، البته اگر تصمیم فرد به استفاده از آن نوآوری توسط دیگران تصمیم خوبی تلقی شود. برخی از محققین، به نوعی این سازه را به کار برده و به آن عنوان انعکاس بیرونی داده‌اند.در مطالعات اقتصاد توسعه نیز اثر تقلید، و اصطلاحاً رفتار نمایشی که به پیروی از الگوهای کشورهای توسعه یافته صورت می‌پذیرد، در به کارگیری نوآوری‌های جدید در کشورهای در حال توسعه مورد تأکید قرار گرفته است (موحدی،۱۳۸۲،۱۰).
۲-۱-۷- مدل اصلاح شده برای شرایط ایران:
با توجه به موارد ذکر شده، می‌توان مدل پذیرش فناوری را برای شرایط ایران(و غالب کشورهای در حال توسعه) اصلاح کرد. مدل اصلاح شده با توجه به شرایط ایران در صفحه بعد آورده شده است.
نمودار ۲-۶: مدل پیشنهادی پذیرش تکنولوژی در ایران(موحدی،۱۳۸۲،۱۰)
۲-۲-مشتری‌گرایی:سودمندترین و مناسب‌ترین راهبرد برای بانک‌ها مشتری مداری است. در حقیقت این را قدری قوی‌تر می‌توان بیان کرد و گفت که بنیان و اساس نظام بانکی مشتری است. یک مشتری در بانک مادی حداقل یک دارایی است.امروزه تلفن بانک موظف است خود را در آئینه مشتری ببیندوسعی کند در محیط پر رقابت، خواسته‌ها و تمایلات مشتریان خود را درک نماید و کاری کند که مشتری از سازمان رضایت کامل داشته باشد. در بازاریابی امروز هزینه از دست دادن یک مشتری برابر است بااز دست دادن منافع مربوط به سیستمی که آن مشتری در طول عمر خود به آن نیاز دارد. اگر مشتری ما۴۰ ساله است و ۶۵ سال عمرکند، فرصت و منفعت فروش ۲۵ سال سیستمی که ما می‌توانستیم باز هم به آن بدهیم را از دست داده‌ایم. علاوه بر این منافع سیستمی که می‌توانست ناشی از مشتریان جدیدی باشد که معرفی می‌کند رانیز از دست خواهیم داد. بنابر این بحث مشتری مداری رکن بسیار حساسی است که باید به آن توجه کنیم.برای تحقق مشتری مداری باید به چند نکته توجه شود که مهم‌ترین آن‌ها پاسخ‌گویی روشن و صریح به نیازهای روز مشتری یعنی تنوع سیستم و سیستم تازه، جدید و ابتکاری است. اگر امروز بحث دنیای تلفن بانک مطرح می‌شود، بانک‌هایی موفق هستند که ابزارها و زمینه‌های لازم برای پاسخ دادن به نیاز مشتری در زمینه بانک‌های فناوری اطلاعات را فراهم آوردند. اگر امروز کارت اعتباری مورد نیاز است بانکی موفق است که زمینه استفاده از آن را بهتر از دیگر رقبا فراهم کند (ونوس و صفائیان،۱۳۸۲،۳۷(. امروزه مشتری پاشنه آشیل هر کسب و کاری به حساب می‌آید و بانک‌ها نیز به عنوان سازمان‌های ارائه دهنده سیستم مالی، نه تنها از این امر مستثنی نیستند بلکه به دلیل این که قسمت اعظم سرمایه بانک‌ها از سپرده‌های مشتریان آنها تأمین می‌شود. در شرایط فعلی مشتری و مشتری‌گرایی به عنوان یکی از مهم‌ترین سیاست‌های بانک‌ها تلقی می‌شود و مدیران بانک‌ها باید در امر سیاست‌گذاری نظام بانکی اولویت ویژه‌ای به این مقوله بدهند. شرایط حساس رقابتی در دنیای کسب و کار در داخل و خارج از کشور بخصوص در حوزه‌های کسب و کار سیستم محوری چون بانک‌ها ضرورت داشتن نگرش مشتری‌مدرانه را صد چندان می‌کند (بیات،۱۳۸۷،۳۰).
در نهایت راهبرد بانک در ارتباط با مسأله مشتری محوری باید بر اساس یک اصل اولیه و اساسی باشد وآن این که همه چیز از مشتری شروع می‌شود و به مشتری ختم می‌شود و برای مشتری‌گرا بودن لازم است ویژگی‌های مشتریان بانک و نیازهای آنها شناسایی شوند.
۲-۳-فرایند پذیرش:
فرایند پذیرش: عبارت است از”فرایند ذهنی که شخص از مرحله اولیه شنیدن در مورد نوآوری تا مرحله نهایی پذیرش آن طی می‌کند “منظور از پذیرش تصمیمی است که توسط فرد اتخاذ می‌گردد تا استفاده کننده مستمر یک محصول گردد (اسماعیل پور،۱۳۸۲،۲۶۴).به عبارت دیگر پذیرش تأیید و تداوم استفاده از یک محصول، خدمت یا ایده است. هاوارد و مور (۱۹۸۲) تأکید کردند که برای پذیرش مشتریان باید از مارک‌های جدید آگاه شوند. علاوه بر این مطابق با گفته‌های روگرس(۱۹۹۵) مشتریان باید قبل ازپذیرش یک نوآوری درباره آن آموزش ببینند، که این یادگیری دانش فرایند پذیرش نامیده می‌شود. در مفهوم برنامه‌ریزی بازاریابی بانک، اطلاعات(آگاهی) درباره مزایای استفاده از محصول/ سیستم به عنوان مبانی راهبردی ترفیع محصول/ سیستم معروف است (پورمیرزا،۲۰۰۷،۱۷).
راجرز پنج مرحله را برای پذیرش نوآوری لازم است.این مراحل عبارتند از:
۱- آگاهی: دراین مرحله مشتری نسبت به وجود کالای جدید آگاهی پیدا می‌کند، اما هنوز اطلاعات لازم را در مورد کالا را ندارند.
۲- علاقه: در این مرحله مشتری تمایل پیدا می‌کند که اطلاعات لازم را در مورد کالا بدست آورد.
۳- ارزیابی: در این مرحله مشتری با نگرشی که نسبت به محصول پیدا کرده است، تصمیم می‌گیرد که کالا را امتحان کند و یا امتحان نکند.
۴- آزمایش: مشتری محصول جدید را مورد آزمایش قرار می‌دهد تا بفهمد که آیا این محصول نیاز و خواسته‌اش را برآورده می‌کند.
۵- پذیرش: قبول محصول و استفاده مکررآن در مورد محصولات ارزان قیمت، منظور از پذیرش تکرار در خرید کالا می‌باشد (اسماعیل پور،۱۳۸۲,۲۶۵-۲۶۴).
۲-۴-تئوری انتشار نوآوری:
روگرس (۱۹۹۵ ) تئوری انتشار نوآوری یک مدل مشهور در توجیه پذیرش کاربران فناوری استفاده می‌شود. او انتشار را به عنوان فرایندی که یک نوآوری را از طریق کانال‌های اضافی بین اعضای جامعه اجتماعی انتقال می‌دهد معرفی می‌کند. همچنین نوآوری را به عنوان “یک ایده، روش، یا هدفی که توسط افراد یا واحد پذیرش جدید ادراک می‌شود” تعریف کرده است. افراد در شرایط متفاوت ویژگی‌های ادراک شده متفاوتی از یک نوآورری دارند. طبق تئوری روگرس (۱۹۹۵)؛ ویژگی‌های ادراک شده پذیرنده‌های بالقوه ازیک نوآوری مبتنی بر ویژگی‌های نوآوری نظیر: مزیت نسبی، سازگاری، پیچیدگی، آزمون‌پذیری و قابلیت مشاهده ارزیابی می‌شود (پورمیرزا،۲۰۰۷،۱۷).
نوآوران همواره در جستجوی اطلاعات جدید بوده و به عنوان اولین پذیرنده‌ها مشتاقانه ایده جدید را امتحان می‌کنندو علاقه‌مند به خطرهستند. جوانان و تحصیل کرده‌ها گرایش بیشتری به نوآوری دارند. اغلب شرکت‌های تجاری در گروه نوآوران شرکت‌های تهاجمی، دیدگاه ریسک‌پذیری داشته و مشتاق قبول ریسک انجام برخی چیزهای جدیدو متفاوت می‌باشند (ویلیام مک کارتی، ۲۰۰۲) .
۲-۴-۱-فاکتورهای مؤثردر انتشار و گسترش نوآوری‌ها و محصولات جدید:مطالعه پذیرش محصولات جدید برای بازاریابان با اهمیت است. برای رشد کردن، شرکت باید محصولات موجود را به طور مستمر بهبود دهد و محصولات جدید را برای بازار در حال تغییر توسعه دهد. مطالعه پذیرش محصول به خاطر نرخ موفقیت نسبتاً پایین محصولات جدید نیزبااهمیت است. هزینه کلی معرفی یک محصول جدید در حدود ۶۰ میلیون دلار برآورده شده است. احتمال اینکه یک محصول جدید موفق باشد برای کالاهای مصرفی حدود۵۳درصد است (موون،۴۱۶،۱۳۸۶).
نرخ انتشار نوآوری در یک بخش بازار تابعی از ۱۰ فاکتور زیر است:
۱-نوع گروه: بعضی از گروه‌ها بیش از سایرین، پذیرای تغییر و تحولات هستند. به طور کلی افراد جوان، ثروتمند، و تحصیل‌کرده به‌ سرعت، پذیرای تغییر وتحولات، و به تبع آن پذیرای محصولات جدید بازار هستند. بنابراین بازار هدف برای نوآوری و محصولات جدید، یک فاکتور و عامل تعیین کننده در میزان انتشار و گسترش آنها محسوب می‌شود.
۲–نوع تصمیم‌گیری: نوع تصمیم به تصمیم‌گیری فردی یا گروهی اشاره دارد. هرچه تعداد افرادی که در تصمیم‌گیری خرید شرکت دارند کمتر باشد سرعت گسترش و انتشار نوآوری افزایش می‌یابد.
۳-تلاشهای بازاریابی: میزان گسترش محصولات جدید در جامعه به شدت تحت تأثیر میزان تلاش‌های بازاریابی انجام شده در آن بخش است. بر همین اساس، می‌توان گفت که نرخ انتشار نوآوری تا حدودی در کنترل شرکت است.
۴-ارضای نیازها: هر چه قدرنیاز به نوآوری در محصول یا خدمت، بارزتر و آشکارتر باشد، سرعت انتشار نوآوری بیشتر می‌شود.
۵-انطباق: هر چه خرید و استفاده از نوآوری در راستای ارزش‌ها و باورهای فردی و گروهی باشد، خدمت یا محصول جدید، سریع‌تر انتشار می‌یابد.
۶-مزیت نسبی: به هر میزان که برداشت افراد از نوآوری یا محصول جدید در ارتباط با ارضای نیاز مربوطه در مقایسه با روش‌های موجود بهتر باشد به همان نسبت با سرعت بیشتری منتشر می‌شود. هم عملکرد و هم هزینه محصول جدید به عنوان مزیت نسبی شناخته می‌شوند.
موفقیت یک نوآوری، مستلزم آن است که مزیتی عملکردی یا قیمتی را به مصرف کننده ارائه دهد. ترکیب این دو همان چیزی است که به عنوان مزیت نسبی شناخته می‌شود.
۷-پیچیدگی: هر اندازه که درک و استفاده از نوآوری یک محصول یا خدمت جدید مشکل‌تر باشد سرعت انتشار آن کندتر خواهد بود. نکته کلیدی در این بعد، در اصل، سادگی استفاده از محصول به جای پیچیدگی آن است.
۸-قابلیت مشاهده: به هر میزان که مصرف‌کنندگان بتوانند تأثیرات مثبت انتخاب یک محصول را ببینند و در زندگی خود احساس کنند، به همان اندازه نوآوری با سرعت بیشتری گسترش خواهد یافت.
۹-قابلیت آزمایش: هر چقدر که استفاده و تست یک محصول جدید و نوآوری، کم هزینه‌تر باشد سریعتردر بازار هدف انتشار می‌یابد.
۱۰- احساس ریسک افراد: سرعت گسترش یک نوآوری در بازار هدف به ریسک مرتبط با استفاده یا تست آن مرتبط است. به عبارت دیگر، هر چه میزان ریسک یا تست یک نوآوری بالاتر باشد سرعت انتشار آن کمتر می‌شود. این ریسک، شامل ریسک مالی، فیزیکی و اجتماعی است. برداشت افراد از ریسک تابعی از معیارهای زیر است:الف-احتمال این که نوآوری به عملکرد مورد علاقه افراد منجر شود.ب-نتایج و اثرات ناشی از عدم عملکرد محصول مطابق با علاقه و تمایل فرد.
ج-قابلیت برگرداندن و از بین بردن تبعات منفی و هزینه‌های مربوط به آن (هاوکینز، ۱۳۸۵،۱۵۸-۱۵۶).
۲-۵- سیر تحول فناوری اطلاعات در صنعت تلفن بانک:

به این ترتیب می توان تعاریف متفاوت و گوناگونی از موازنه قوا را در آثار گوناگون جستجو کرد .
«مورگنتا» موازنه قوا را در چهار معنا به کاربرده است: ۱- سیاستی معطوف به وضعیتی خاص ۲- توصیفی از هرنوع وضعیت واقعی در سیاست بین الملل ۳- توزیع نسبتاً برابر قدرت ۴- هرنوع توزیع قدرت(مورگنتا،۱۳۸۹: ۳۰۱ – ۲۸۷).
«ارنست هاس» آن را در هشت معنا بکار می برد: ۱- هرگونه توزیع قدرت ۲- نوعی فرایند تعادل یا
متوازن سازی ۳- استیلا یا طلب استیلا ۴- ثبات و صلح در حالت اتفاق قدرت ها ۵- بی ثباتی و جنگ
۶- سیاست مبتنی بر قدرت ۷- نوعی قانون جهانشمول تاریخی ۸- نوعی نظام و راهنما برای

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

سیاستگذاران(دوئرتی و فالتزگراف،۱۳۸۸: ۶۷-۶۶).
از دید «والتز» ، موازنه قوا یک مکانیسم ساختاری غیرقابل مشاهده است که پیامد ناخواسته تلاش کشورها برای بقاء در یک محیط آنارشیک است(لیتل،۱۳۸۹: ۳۸۱). وی اعتقاد دارد که توزیع قدرت در نظام بین الملل حتی مسائل ایدئولوژیک را تحت الشعاع قرار می دهد (قوام،۱۳۹۰: ۹۰).
اما از میان همه تعاریف موازنه قوا می توان سه اصل کلیدی و مشترک را استخراج کرد: نخست ، سیاست بین الملل ذاتاً متمایل به توزیع برابر قدرت است؛ دوم ، جستجوی هر بازیگر برای استیلا در نظام در هر مقطع زمانی با مخالفت مواجه شده است و سوم ، امید هر بازیگر به استیلا بر نظام ناشی از تلقی اشتباه او از توانمندی های خود و دیگران است (لیتل،۱۳۸۹: ۱۵-۱۴).

• • • • 1. 1. اهداف و کارکردهای موازنه قوا/ قدرت

در مجموع و با توجه به تعارف فوق، اهداف و کارکردهای موازنه قوا در طیف متنوعی به شرح زیر قرار می گیرد:

• • از برقراری هر نوع استیلای جهانشمول جلوگیری می نماید .

• • موجودیت عناصر تشکیل دهنده نظام و خود نظام را حفظ می نماید .

• • ثبات در نظام را فراهم می آورد.

• • با جلوگیری از بروز جنگ به تداوم صلح کمک می نماید(دوئرتی و فالتزگراف،۱۳۸۸: ۶۸).

۱-۲-۴ رویکردهای نظری به موازنه قوا
نظریه موازنه قوا یکی از مهم‌ترین نظریه‌های روابط بین‌الملل است که به توضیح موازنه‌سازی قدرت‌های بزرگ طی قرون متمادی در عرصه ‌بین‌الملل می‌پردازد. نظریه‌های متفاوتی درباره موازنه قوا مطرح شده است و تمامی آنها بر این فرضیه اصلی واقع‌گرایی تاکید دارند که دولت‌ها بازیگران اصلی نظام بین‌الملل هستند و تحت فشار نظام آنارشیک به صورت عقلانی به دنبال افزایش قدرت و امنیت خود هستند. تلاش اجتماع دولت‌ها یا دولت‌های مجزا برای حفظ بقا آنها را به مقابله با تمرکز و وانباشت قدرت سوق می‌دهد و این رویکرد به منزله اصل مهمی در سیاست بین‌الملل مطرح است . با توجه به نقش کانونی واقع گرایان در میان قائلان به مادیت امر توازن قوا ، در ادامه نظریه های متفاوت واقع گرایی در خصوص موازنه قوا مورد بررسی قرار می گیرد .
۱-۲-۴-۱ نظریه کلاسیک واقع گرا
از جمله مهمترین نظریه های توازن / موازنه قوا ، نظریه مورگنتاست که حاصل بازسازی تاریخی سه سده فاصل میان معاهدات وستفالیا (۱۶۴۸) و پایان جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) است .نگرش مورگنتا ، نگرشی سرزمین محور و استراتژی مدار است که در کنار سایر واقع گرایان از کلاسیک ها گرفته تا متاخران ، اساس کارشان مفهوم سازی قدرت است . مورگنتا مطرح می‌کند که مفاهیم تعادل و موازنه در علوم مختلف از جمله فیزیک، زیست‌شناسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی و علم سیاست، مترادف انگاشته شده‌اند و منظور از تمامی کاربردهای این مفاهیم «ثبات درون نظامی مرکب از تعدادی نیروهای مستقل است. در مواردی که بر اثر نیروی خارجی یا تغییری در یکی از عناصر تشکیل‌دهنده نظام اختلالی در تعادل رخ دهد، گرایش به بازگشت تعادل اولیه یا ایجاد تعادلی جدید در نظام دیده می‌شود» .
از نظر مورگنتا ، شالوده مفهوم موازنه بر دو فرض اساسی بنیان نهاده شده است : نخست عناصری که باید متوازن گردند ، برای جامعه ضروری اند یا حق وجود دارند و دوم ، بدون حالت تعادل میان آنها ، یکی از عناصر بر دیگران تفوق می یابد ، به منافع و حقوق آنها تجاوز می کند و ممکن است در نهایت دیگران را نابود کند و جانشین آنها شود . اما از آنجا که هدف ، علاوه بر حفظ همه عناصر نظام ، ثبات آنهاست ، هدف تعادل باید جلوگیری از تفوق یکی از عناصر بر دیگری باشد .
مورگنتا معتقد است ، موازنه قدرت به مثابه پیامد طبیعی و اجتناب ناپذیر مبارزه قدرت است که به شکل اتحادی از دولت هایی نمود می یابد که نگران استقلال خودند و در مقابل طرح های دولتی که برای سلطه جهانی اقدام می کند ، تجمع پیدا می کند(لیتل،۱۳۸۹: ۱۶).
مورگنتا در خصوص رابطه بین امنیت دسته جمعی و موازنه قوا نیز معتقد است ، امنیت دسته جمعی موازنه قوا را منسوخ نکرده است . در موازنه قوا ، اتحادها از سوی برخی دولت های منفرد علیه سایر دولت های منفرد یا اتحادی از آنها و بر اساس آنچه این دولت های منفرد ، منافع ملی جداگانه خود می دانند شکل
می گیرد ، در صورتی که اصل سازمان دهنده امنیت دسته جمعی احترام به تکلیف قانونی و اخلاقی است که بر اساس آن ، حمله هر دولتی به یکی از اعضاء اتحاد ، حمله به همه اعضاء تلقی می شود(لیتل،۱۳۸۹: ۲۰).
۱-۲-۴-۲ نظریه نو واقع گرایی
نوواقع‌گرایان نیز جایگاهی محوری برای نظریه موازنه قوا قائل هستند. کنت والتز (۱۹۷۹) به عنوان پدر نوواقع‌گرایی، نگاه تاریخی واقع‌گرایی کلاسیک را رها کرده و نگرش ساختاری به سیاست بین‌الملل را بر
می گزیند . بر این اساس ، نظریه موازنه قوای او که خود آن را بهترین نظریه سیاسی – بین المللی ممکن
می داند ، روایتی دیگر گونه از امر توازن/موازنه و مفاهیم مربوط به آن است . والتز نیز توازن ، موازنه و کارکردهای آن را هم در جامعه داخلی و هم در نظام بین الملل مدنظر قرار می دهد اما تفاوت ساختاری این دو عرصه را موجب تفاوت کارکردهای توازن در هر یک از آنها می داند . والتز آنارشی را ساختار نظام بین‌الملل می‌داند و توزیع توانمندی‌ها میان واحدهای نظام را بستری مناسب برای تبیین رویدادهای عرصه بین‌الملل در نظر می‌گیرد . وی اهداف نظریه موازنه قوا را تبیین برگشت‌پذیری و بازتولید آنارشی می‌داند و نظام دو قطبی را باثبات‌تر از نظام چندقطبی معرفی می‌کند، زیرا در نظام موازنه قوا هر قطب باید خود را به رفتار و رویه قطب مقابل معطوف کند و پاسخ به رقیب در وضعیت دوقطبی، آسان‌تر از وضعیت چندقطبی است.
والتز نظام تک‌قطبی را ناپایدارترین نظام می‌داند، چرا که امنیت قطب مسلط با هزینه دیگر دولت‌های نظام تامین‌ می‌شود. افزایش قدرت نظامی یک دولت منجر به احساس ناامنی در میان سایر دولت‌ها می‌شود و آنها را به اقدامات متقابل برمی‌انگیزد و به این ترتیب، تعادل ساختاری نظام بازتعریف می‌شود. بنابر نظر والتز، ساختار آنارشی استعداد و ظرفیت کنش‌های موازنه‌ساز را فراهم می‌کند و این کنش‌ها نیز از طریق بازتولید الگوی توزیع قدرت بین‌المللی پویایی و دوام آنارشی را تضمین می‌کنند (لیتل، ۱۳۸۹: ۲۲-۲۰).
والتز پس از تعیین آنارشی به عنوان ساختار نظام بین الملل ، دو عامل را برجسته می سازد : یکی اینکه در مقایسه با خیل عظیم قدرت های کوچک موجود در نظام ، تنها امکان شکل گیری تعداد محددی قدرت بزرگ در نظام بین الملل وجود دارد و دیگر اینکه ، توزیع قدرت میان قدرت های بزرگ تعیین کننده شکل ساختار نظام بین الملل (یک قطبی ، دوقطبی یا چندقطبی ) است .
والتز به رغم مورگنتا که دولت‌ها را بیشینه‌ساز قدرت به سوی تامین کمینه امنیت می‌دانست، دولت­ها را صرفا جویندگان امنیت معرفی می‌کند که چون تغییرات ساختاری عمده‌ترین تهدیدکننده برای امنیت آنها محسوب می‌شود، بقا و دوام آنها مستلزم پاسخ به هر تغییر ساختاری در نظام بین‌الملل است. والتز بر آگاهی و وقوف دولت‌ها به ساختار آنارشیک و خودیاری‌مدار نظام و واکنش آنها به تغییرات ساختاری قائل است و همین امر عامل اساسی بازتولید توازن قوا در نظام بین‌الملل محسوب می‌شود. موازنه قوا نه پیامد آگاهانه بلکه نتیجه ناخواسته تصمیمات انفرادی دولت‌ها برای اطمینان از بقای خود است. رویکرد موازنه قوا، پویشی درون سیستمی در نظام بین­الملل است که تعادل، ثبات و دوام نظام را تضمین می‌کند (لیتل، ۱۳۸۹: ۲۳).
به هر حال،کنت والتز بر این عقیده است که موازنه‌سازی در برابر یک قدرت تهدیدآمیز، راهبردی معمول از سوی دیگر دولت‌ها تلقی می‌شود. دولت‌ها به تجمیع توانمندی‌های داخلی خود و اتحاد با دیگران می‌پردازند تا بتوانند در برابر قدرت تهدیدکننده موازنه برقرار کنند. به دو دلیل می‌توان پیگیری راهبرد موازنه‌سازی را واکنشی عقلائی برای ادامه بقاء در نظام آنارشیک بین ­المللی دانست: نخست آنکه ایجاد ائتلاف در برابر یک قدرت بزرگ، توانمندی برقراری توازن و برابری را تقویت خواهد کرد و یک قدرت چشمگیر در برابر دولت هژمونی که برای استقلال قدرت‌های کوچک‌تر تهدیدآمیز به نظر می‌رسد، شکل می‌گیرد. دوم، قدرت‌های درجه دوم می‌توانند اثربخشی نسبی خود را افزایش دهند و این روند برای دولت‌های ضعیف‌تر نظام که مشارکتی قاطع در ائتلاف‌ موازنه‌ساز دارند، بسیار مهم است(Waltz, 1979: 127).
والتز به زعم دیگران در زمره نئورئالیست‌های تدافعی قرار می‌گرفت اما «جان مرشایمر»، دیگر نئورئالیست که سعی داشت، اشکالاتی را که به نظریه والتز می‌گرفتند، برطرف کند، نئورئالیست تهاجمی است و به رغم این که همچون والتز و دیگر واقع‌گرایان غایت دولت‌ها را حفظ بقا می‌داند اما بر این باور است که ساختار نظام، بازیگران را به تفکرات و جهت‌گیری‌های تهاجمی سوق می‌دهد. وی عدم قطعیت در برآورد میزان قدرت رقبا و نیات آنان و نیز میزان قدرت لازم جهت حفظ بقا را علت رویکرد تهاجمی قدرت‌ها
می‌داند. (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۳۳-۳۳۲).
مرشایمر نیز مدعی نظریه سیستمی – ساختاری است ، اما رویکردش به شدت تاریخی و ژئوپلتیکی است . وی تمایلات هژمونیک قدرت های بزرگ را پر رنگ می کند و قدرت های بزرگ را در جستجوی وضعیت هژمونیک یعنی سیطره حداکثری بر منافع ثروت جهانی ، حضول اطمینان از احراز بیشترین توان نظامی در منطقه خود و تضمین تفوق هسته ای بر رقبا می داند (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۱).
۲-۲ نظریه موازنه تهدید
عدم تحقق فرضیه موازنه قوای سخت علیه هژمون بالقوه در مورد ایالات متحده آمریکا پس از جنگ سرد، یکی از دیگر متفکران واقع‌گرا به نام «استفان والت» را به سوی جابه‌جایی نطقه تمرکز واقع‌گرایی از موازنه قدرت به موازنه تهدید سوق داد تا به زعم او گره کور نوواقع‌گرایی گشوده شود.
والت رویکرد خود به موازنه را با این نقد آغاز می کند که نظریه ساختاری موازنه قدرت ، وضعیت موجود سیاست بین الملل را که در آن از یک سو ایالات متحده قوی ترین دولت است و از دیگر سو ، سایر دولت ها تمایل جدی به موازنه با آن ندارند ، توضیح نمی دهد . او معتقد است مساله غیرعادی بودن عدم موازنه‌سازی دولت‌ها در برابر آمریکا ، هنگامی که تمرکز را نه بر قدرت بلکه بر تهدیدات بگذاریم، از بین می‌رود.
والت استدلال می کند که ائتلاف های موازن در قبال تهدید شکل می گیرند ؛ تهدیداتی که می توانند از قدرت، مجاورت ، قابلیت های تهاجمی و نیات توسعه طلبانه و تهاجی نشئت بگیرند . موارد یاد شده به مثابه متغیرهای مستقلی انگاشته می شوند که تغییر در هر یک ، دیگر دولت ها را به احتمال فراوان به احساس تهدید و اتخاذ اقدامات موازنه ای می کشاند (لیتل، ۱۳۸۹: ۳۲-۳۱).
با توجه به اهمیت مباحث والت و تطبیق آن با فهم کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ، بصورت مختصر به متغیرهای کلیدی و بنیادین او (قدرت ، مجاورت ، قابلیت های تهاجمی و نیات توسعه طلبانه و تهاجمی ) اشاره می گردد .
۲-۲-۱ قدرت
والت معتقد است دولت های قدرتمند در اساس برای دیگران تهدید محسوب می شوند ، زیرا هرگز نمی توان تضمینی در برابر نحوه استفاده آنها از قدرتشان داشت . به موازات افزایش قدرت آنها ، دیگران در مورد احتمال سوء استفاده آنها از قدرتشان نگران خواهد شد . بر این اساس ، افزایش قدرت یک دولت به افزایش احساس تهدید از سوی دیگران و اتخاذ اقدامات موازنه ای می انجامد .
۲-۲-۲ مجاورت
والت پتانسیل تهدیدزایی را با فاصله جغرافیایی در رابطه ای معکوس می داند . وی معتقد است
دولت های مجاور قادر به ایجاد تهدیدات بزرگ تری هستند .
۲-۲-۳ قدرت تهاجمی
به نظر والت ، در صورت ثابت ماندن دیگر متغیرها ، دستیابی دولت ها به توانایی نظامی ویژه یا توانایی سیاسی خاص مانند ایدئولوژی دامن گستر ، آنها را تهدیدزاتر و ثبات سیاسی و انسجام سرزمینی دولت های قدرتمند دیگر را با مخاطره مواجه می کند . در نتیجه اگر دولتی با منابع مادی وسیع به چنین توانمندی های تهاجمی دست یابد ، سایر دولت ها احتمالاً به موازنه روی خواهند آورد .

در کنار هم قرارگرفتن این دو موضوع این نکته را می­رساند که انسان همان‌طور که باید نسبت به رابطه با خدا به­عنوان یک رابطه درونی و قلبی تلاش ­کند و این رابطه را با نماز تقویت نماید، باید با بندگان خدا نیز رابطه داشته باشد، که البته این هم رابطه­ای غیرمستقیم با خداست؛ بدین معنی که انسان وظایفی نسبت به بندگان خدا دارد که با هدف اطاعت از خدا باید آن وظایف را انجام دهد.
کلمه زکات در اصل فرهنگ دینی اعم از اسلامی و غیر اسلامی، شامل هر نوع انفاقی می‌شود که به قصد اطاعت خدا انجام گیرد. در عرف نیز زکات به یک قسم از عبادات مالی اطلاق می‌­شود که به اشیاء خاصی تعلق می‌گیرد؛ ولی نه در اصل لغت و نه در اصل فرهنگ عام اسلامی اختصاص به این حکم ندارد. زکات یعنی رسیدگی مالی به دیگران^[۶۶۶].
زکات در اصطلاح قرآن به هرگونه انفاقی که در راه خدا اعم از این­که واجب یا مستحب باشد اطلاق شده است. این آیه شریفه بر این تعریف از زکات دلالت می­ کند:
إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُون^[۶۶۷]
بخشیدن انگشتر در حال رکوع به­ طور مسلم زکات مالی در اصطلاح فعلی نبوده و به­عنوان بذل فی سبیل الله است. و زکات اصطلاحی در آیه شریفه إِنَّمَا الصَّدَقاتُ لِلْفُقَراءِ وَ الْمَساکینِ^[۶۶۸] … است^[۶۶۹].
از آثار و فواید زکات که حضرت صدیقه هم بدان اشاره فرموده­اند، می­توان به پاکی نفس انسان اشاره کرد. دلبستگی به مال دنیا که مانع از علاقه به آخرت و انس با خدا و عبادت خدا می‌شود، با دادن زکات از بین می‌رود.
فایده دیگر زکات، فایده دنیوی آن است که بدین معنا می­باشد که با دادن زکات روزی انسان در این عالم وسعت می­یابد. اطاعت خدا و رعایت احکام الهی باعث می‌شود که خدای متعال باب رحمتی را به روی انسان به گونه‌ای غیر قابل حساب باز کند.
هم­چنان­که خداوند متعال می­فرماید:
وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِب^[۶۷۰]
که این مسأله یکی از دلایل زیاد شدن روزی به­وسیله زکات است.

۶٫۸٫۴٫ آثار زکات در قرآن

ایشان حکمت تشریع و وجوب زکات را عبارت از پاک­سازی نفس وزیاد شدن رزق و روزی بیان می­فرمایند که قسمت اول این فراز یعنی « تَزْکِیَهً لِلنَّفْسِ» تلمیح به این آیات شریفه دارد:
خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَهً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِمْ بِها^[۶۷۱]
الَّذی یُؤْتی‏ مالَهُ یَتَزَکَّى^[۶۷۲]
و قسمت دوم از فراز یعنی « وَ نَماءً فِی الرِّزْقِ» اشاره به آیه شریفه وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَکاهٍ تُریدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُون^[۶۷۳]

۷٫۸٫۴٫ روزه، تحکیم اخلاص، و حج رفعت دین

«وَالصِّیامَ تَثْبیتاً لِلْاِخْلاصِ، وَ الْحَجَّ تَشْییداً لِلدّینِ»
در ادامه حضرت صدیقه یکی از حکمت‌های تشریع روزه را مورد تأکید قرار می‌دهند. البته قابل ذکر است بیان این حکمت‌ها وتأکید بر روی آن به معنای انحصاری بودن آن نمی ­باشد. بلکه با توجه به موقعیت، حکمت متناسب را انتخاب فرموده‌اند.روزه در اسلام عبارت از عدم خوردن و آشامیدن و مفطرات دیگر است که به قصد قربت به خداوند انجام می­گیرد و در فقه به­ طور مفصل بیان شده است. اخلاص هم انجام کاری است که فقط برای اجرای امر خداوند متعال انجام می­گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دلیل این­که حضرت فاطمه از بین تمامی اعمال عبادی فقط روزه را تثبیت کننده اخلاص معرفی می­ کنند بدین جهت است که روزه ویژگی برجسته‌ای دارد که در سایر عبادات نیست، و آن این است که چون روزه یک عمل امساکی است و عبادتی است که قوامش به ترک است، جای هیچ ریایی ندارد^[۶۷۴]، آن­گونه که تصمیم و اراده و اختیار انسان در هنگام روزه جلوه می­ کند، در هیچ عبادتی متجلی نمی­ شود. و چون برخلاف عبادات دیگر می­باشد که از افعال اعضاء و جوارح و در معرض دید و اطلاع مردم است و به­همین جهت اخلاص را بیشتر استوار می­نماید.
در باب عظمت روزه از امام محمدباقر به نقل از رسول اکرم روایت شده است که فرمودند:
«عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ‏ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الصَّوْمُ لِی وَ أَنَا أَجْزِی‏ بِهِ^[۶۷۵]‏»
و معنای این جمله خداوند متعال ­که می­فرماید: «خودم پاداشش را می­دهم» کنایه از اهتمام و بزرگداشت این عمل است، زیرا هر عملی که مورد توجه زیاد و اهتمام شخص باشد خود بالمباشره آن­را انجام می­دهد^[۶۷۶].
حضرت فاطمه تا این قسمت از عبادات و حکمت­هایی سخن گفته­اند که عمدتاً جنبه شخصی و فردی داشتند. اما با بیان این جمله «وَ الْحَجَ تَشْییداً لِلدّینِ» شروع به پرادختن به مسائلی می­نمایند که عمدتاً شامل مسائل اجتماعی می‌شوند.
حج از نظر باطن، ترک علایق و کوچ کردن انسان است و از نظر ظاهر همان اجتماع عظیم است که آیین یکتاپرستی و توحیدی را تقویت می‏کند.
حج دارای ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. این­که در هر سال مسلمانان از نقاط مختلف جهان در کنگره عظیم حج گرد هم می­آیند این فرصت را ایجاد می­ کند که مسلمانان از مصالح جهان اسلام پاسداری نمایند، از جمله ابعاد اجتماعی- سیاسی حج است.
اما از نظر بعد فردی حج، این زمینه را فراهم می­ کند تا از حاجی رفع تکبر و خودبینی شود و پی به حقارت و ناچیزی خود برده و حالت تسلیم و خشوع در برابر فرمان­های الهی در او به وجود آید.
امیرالمؤمنین علی در بخشی از خطبه قاصعه به این نکته تأکید نموده می­فرمایند:
«أَ لَا تَرَوْنَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ اخْتَبَرَ الْأَوَّلِینَ مِنْ لَدُنْ آدَمَ ص إِلَى الْآخِرِینَ مِنْ هَذَا الْعَالَمِ بِأَحْجَارٍ لَا تَضُرُّ وَ لَا تَنْفَعُ وَ لَا تُبْصِرُ وَ لَا تَسْمَعُ فَجَعَلَهَا بَیْتَهُ‏ الْحَرَامَ‏ الَّذِی جَعَلَهُ [اللَّهُ‏] لِلنَّاسِ قِیَاماً ثُمَ‏ وَضَعَهُ بِأَوْعَرِ بِقَاعِ الْأَرْضِ حَجَراً وَ أَقَلِّ نَتَائِقِ الدُّنْیَا مَدَراً وَ أَضْیَقِ بُطُونِ الْأَوْدِیَهِ قُطْراً بَیْنَ جِبَالٍ خَشِنَهٍ وَ رِمَالٍ دَمِثَهٍ وَ عُیُونٍ وَشِلَهٍ وَ قُرًى مُنْقَطِعَهٍ لَا یَزْکُو بِهَا خُفٌّ وَ لَا حَافِرٌ وَ لَا ظِلْفٌ ثُمَّ أَمَرَ آدَمَ وَ وَلَدَهُ أَنْ یَثْنُوا أَعْطَافَهُمْ نَحْوَهُ فَصَارَ مَثَابَهً لِمُنْتَجَعِ أَسْفَارِهِمْ وَ غَایَهً لِمُلْقَى رِحَالِهِمْ تَهْوِی إِلَیْهِ ثِمَارُ الْأَفْئِدَهِ مِنْ مَفَاوِزِ قِفَارٍ سَحِیقَهٍ وَ مَهَاوِی فِجَاجٍ عَمِیقَهٍ وَ جَزَائِرِ بِحَارٍ مُنْقَطِعَهٍ حَتَّى یَهُزُّوا مَنَاکِبَهُمْ ذُلُلًا یُهَلِّلُونَ لِلَّهِ حَوْلَهُ وَ یَرْمُلُونَ عَلَى أَقْدَامِهِمْ شُعْثاً غُبْراً لَهُ قَدْ نَبَذُوا السَّرَابِیلَ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَ شَوَّهُوا بِإِعْفَاءِ الشُّعُورِ مَحَاسِنَ خَلْقِهِمُ ابْتِلَاءً عَظِیماً وَ امْتِحَاناً شَدِیداً وَ اخْتِبَاراً مُبِیناً وَ تَمْحِیصاً بَلِیغاً جَعَلَهُ اللَّهُ سَبَباً لِرَحْمَتِهِ وَ وُصْلَهً إِلَى جَنَّتِهِ…^[۶۷۷]»
آیت الله مصباح یزدی در توضیح این فراز از خطبه فدکیه چنین می­نویسند:
«حضرت فاطمهمی‌فرمایند: حج باعث می‌شود که دین به صورت ساختمانی رفیع، بلند، زیبا و باشکوه باشد. شاید منظور این باشد که اگر حج تشریع نشده بود و مسلمان‌ها موظف نبودند که هر سال چنین اجتماع باشکوهی را در آن‌جا تشکیل دهند ابهت اسلام برای جهانیان نمایان نمی‌شد. در چنین مراسمی، عظمت اسلام و جامعه اسلامی به نمایش گذاشته می‌شود و قطعاً دیدن این مناظر باشکوه توسط غیر مسلمان‌ها و حتی نقل و توصیف این مراسم، آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و این سؤال را برای آن‌ها ایجاد می‌کند که: این چه جاذبه‌ای است که مردم را این چنین به سرزمینی می‌کشاند که نه آب و هوایی دارد و نه وسائل خوش‌گذرانی؟
عمده فلسفه حج تشیید دین است؛ یعنی حج بنای دین را محکم و با شکوه می‌کند. اگر حج نبود بنای دین، بنایی ضعیف، خاموش، آرام و بی‌رمق بود و مردم از آن استفاده‌ای نمی‌کردند و خیلی‌ها از آن غافل می‌شدند و این باعث می‌شد که از خیلی از برکات محروم شوند؛ اما وجود حج باعث شد که بنای دین رفیع و باشکوه باشد و دل‌ها را مجذوب کند تا مشمول رحمت فراوان الهی قرار گیرند^[۶۷۸].»

۸٫۸٫۴٫ توصیه به روزه­داری و حج در آیات قرآن

«وَ الصِّیامَ تَثْبیتاً لِلْاِخْلاصِ» در این فراز از خطبه شریفه وجوب روزه­داری و نیز ثمره آن که اخلاص در عمل است، به­ طور مجزا دو آیه شریفه را به ذهن متبادر می­ کنند:
آیه شریفه یاأَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون^[۶۷۹]
که به وجوب روزه اشاره می­ کند و آیهفَاعْبُدِ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّین^[۶۸۰] که به داشتن خلوص در عبادات که در بیان حضرت فاطمه نتیجه روزه­داری بیان شده است، اشاره دارد.
«وَ الْحَجَّ تَشْییداً لِلدّینِ»
کنگره عظیم اسلامی حج، ضمن استحکام پایه­ های اسلام، قدرت و توان مسلمانان را در زمینه ­های مختلف فکری، فرهنگی، نظامی و سیاسی افزایش می­دهد. این بخش از خطبه حضرت زهرا اشاره به آیه شریفهوَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجالاً وَ عَلى‏ کُلِّ ضامِرٍ یَأْتینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمیقٍ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ فی‏ أَیَّامٍ مَعْلُوماتٍ^[۶۸۱] دارد.

۹٫۸٫۴٫ عدالت نظام­بخش قلب­ها

«وَ الْعَدْلَ تَنْسیقاً لِلْقُلُوبِ»
این فراز از خطبه فدکیه متمرکز بر مفهوم عدالت است. حضرت فاطمه در این عبارت عدالت را زمینه سامان­مندی اجتماعی تبیین می‌کنند.
برای تعریف عدالت فرمایش حضرت علی به­عنوان تعریف جامع و کامل بیان می­ شود.
حضرت امیرالمؤمنین علی عدل را چنین تعریف می­فرمایند:
«الْعَدْلُ یَضَعُ‏ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا^[۶۸۲]»
و حضرت صدیقه نیز در عبارتی مختصر اما پرمحتوا، فلسفه عدالت را پیوند دل­ها می­دانند.
در نقطه مقابل عدالت، ظلم قرار دارد. عدالت موجب هماهنگی بین دل­ها خواهد بود و ظلم سبب گسستن دل­ها از هم­دیگر می­باشد. لذا وجود ظلم در جامعه گسسته شدن نظام جامعه و رو در رویی طبقات مختلف و حکومت­ها و ملت­ها را در پی خواهد داشت؛ ولی نتیجه عدالت، اعتماد افراد، حکومت­ها و ملت­ها به یکدیگر و ارتباط عمومی و همبستگی اجتماعی و تفاهم خواهد بود.
بنابراین، بنا به تعبیر صدیقه طاهره برای تنسیق قلب­ها باید عدل و قسط را گسترش داد تا سکون و امنیت اجتماعی تامین شده و همه افراد از زندگی متوسط بهره­مند گردند.

۱۰٫۸٫۴٫ معرفی عدالت به­عنوان هدف پیامبران در قرآن

هدف و وظیفه انبیاء آن است که چنان ایمان به خدا و معاد را در مردم زنده کنند و چنان اخلاق و طرز تفکر الهی را در تاروپود فرد و جامعه به وجود آورند که خود مردم به عدالت برخیزند و جامعه عادلی را تشکیل دهند. در نتیجه استقرار عدالت اجتماعی یکی از مهمترین اهداف انبیاء الهی بوده است. که در این آیه شریفه به آن اشاره شده است:
لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ^[۶۸۳]

۱۱٫۸٫۴٫ امامت اهل بیت عامل اتحاد امت مسلمان است.

«وَ طاعَتَنا نِظاماً لِلْمِلَّهِ، وَ اِمامَتَنا اَماناً لِلْفُرْقَهِ»