نقشه ی این مسجد ساده ترین و خالص ترین و حتی می توان گفت علمی ترین مسـاجد صدر اسلام است . (بنی اسدی ، ۱۳۷۴ ، ص۶۰)
شکل شماره ۱ : نمایی از ایوان های غربی مسجد تاریخانه ی دامغان
منبع :سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
شکل شماره ۲ : نمایی از اطاق ها و ستون های مسجد تاریخانه ی دامغان
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
شکل شماره ۳ : نمایی از مناره مسجد تاریخانه ی دامغان
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
روی هم رفته این بنا عبارت است از دیوارهای خشتی و طاق های خشتی با مقدار کمی آجر و کمی چوب و فرش است ، از این حیث تاریخانه قطعاً یکی از محقرترین بناهای عالم است . (صفاری ، ۱۳۷۲ ، ص۶۰)
۲-۱-۴- مسجد جامع دامغان
این مسجد ۳۵ متر طول و ۱۸ متر عرض دارد . دارای دو ردیف ستون است و هر ردیف ۵ ستون دارد . این مسـجد را میرزاخان سپهسـالار دامغانـی بنا کرده است .
شکل شماره ۴ : نمایی از مسجد جامع دامغان
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
طول صحن مسجد ۳۸ و عرض آن ۳۶ متر است . در ضلع جنوبی صحن مسجد ، سه ایوان می باشد که ایوان وسط مرتفع تر و عریض تر است . محراب در همین ایوان واقع است و دهانه ی این ایوان ۷ متر و درازای زیر سقف ۱۶ متر است . سابقاً در سمت راست داخل ایوان وسط ، منبری ساخته از آجر و گچ دارای هشت پله بودکه اکنون نیست این بنا کاملاً به اتمام نرسیده ، زیرا سر چوب هایی که لای جرزهای ایوان ها گذاشته اند ، باقی است و به هیچ وجه داخل ایوان ها تزیین نشده و دیگر این که این ایوان ها مربع مستطیل و سقف آن ها ضربی پوشیده شده و از دیوار وسط به هم راه دارد و به ساختمان های معموله مساجدی که دیده می شود ، نمی ماند . (حقیقت ، ۱۳۷۹ ، ص۴۰)
شکل شماره ۵ : نمایی از شبستان غربی مسجد جامع دامغان
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
لازم به ذکر است که در سال قبل از سوی سازمان میراث فرهنگی استان سمنان ، نسبت به بازسازی و تعمیرات جزئی پای ستون ها و سفیدکاری سقف ایوان وسط ، اقداماتی صورت گرفت . (بنی اسدی ، ۱۳۷۴ ، ص۶۴)
۳-۱-۴- مناره ی مسجد جامع
درب ورودی مناره ی مسجد جامع دامغان در سمت چپ (ضلع غربی) دالانی است که از طرف «قیصریه» وارد می شوند . ارتفاع آن از سطح زمین ۷۵/۲۶ متر است و مقداری از قاعده ی آن در خاک و بین ساختمان های متصل به آن است .
بنای مناره درسال ۵۰۰ هجری قمری ساخته شده است.(حقیقت، ۱۳۷۹،ص۸۱)
شکل شماره ۶ : نمایی از مناره ی مسجد جامع دامغان
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
۵-۱-۴- حسینیه ی حضرت ابوالفضل (ع)
در مرزهای شرقی شهر دامغان ، در محله ی زرجوی ، بنایی ازخشت بود.
اینک بنای مذکور به شکل گذشته وجود ندارد و حدود سال ۱۳۵۴ شمسی به همت افراد خیر ، و طرح و نقشه و زحمت آهنگری صاحب فکر به نام «محمدعلی تنوری» بنای جدید آن ایجاد گردید .
حسینیه (تکیه ی ابوالفضل) از دیرگاه بیشتر از تکایای دیگر مورد توجه مردم دامغان بوده و از راه دور و نزدیک جهت گشایش کار خویش در این مکان مقدس گرد می آیند . در طول سال جمعیت زیادی به محل حسینیه آمده و از امکانات آن بهره مند می شوند و در ایام محرم نیز زنان و مردان مشتاق جهت برپایی مراسم عزاداری ، سینه زنی و مجالس وعظ و ذکر مصیبت در این محل گرد می آیند .
در محلات مختلف شهر دامغان تکایایی وجود دارند که عبارتند از :
«تکیه ی دبـاغـان ، تکیه ی حضـرت عبـاس (ع) ، تکیه ی خوریا ، تکیه ی محله امام (محلـه شـاه) ، تکیه ی باغ شاه (درقلعه) ، تکیه ی امامزده عبدالمعالی ». (بنی اسدی ، ۱۳۷۴ ، ص ۶۵)
۲-۴- کاروان سراها
۱-۲-۴- کاروان سرای قوشه
این کاروان سرا در دهکده ی قوشه ، واقع در ۳۰ کیلومتـری جنوب غربی دامغان قـرار گـرفته و از بنـاهای جـاده قدیم خراسان محسوب می شود . کاروان سـرای قوشه از نوع چهار ایوانـی متعلـق به دوره ی صفوی است که از خارج به شکل مربع و از داخل به صورت هشت ضـلعی ساخته شده است . در مقابل کاروان سرا آب انباری برای تأمین آب مورد نیاز زائران ساخته شده است . (کشاورز دامغانی،۱۳۷۵،ص۲۳)

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

شکل شماره ۷ : نمای بیرونی کاروان سرای قوشه
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
شکل شماره ۸ : نمایی دیگر از کاروان سرای قوشه
منبع : سایت تاریخانه www . tarikhaneh . com
۲-۲-۴- کاروان سرای سپهسالار امیرآباد
در بخش امیرآباد (مرکز بخش) کاروان سرایی مرسوم به سپهسالار وجود دارد .
کاروان سـرا ظاهـراً چهـار پلانـی بوده و سقف ایـوان جنـوبی ، کـه راهــروی ورودی بـه کاروان سرا می باشد . (بنی اسدی ، ۱۳۷۴ ، ص۷۰)
۳-۲-۴- کاروان سرای شهر دامغان
در بازار سرپوشیده ای که به همان وضع سابق باقی است ، دو کاروان سرای آجری است :
یکی کـاروان سرای «نـو» که مشتمـل بـر دالان و محوطـه ی مربـع وسیعی است که دور تا دور آن اطاق ها و حجره های تجارت است و یک دستگاه کارخانه ی پنبه پاک کنی قبل از جنگ بین الملل اول به کار گذاشته شده ، که اکنون مخروبه است .
و دیگری را کاروان سرای «کهنه» گویند ، که در دالان ورودی آن حجره های تجارتی است و در محوطه ی آن بارهای مال التجاره می گذاشتند . قبل از انقلاب روسیه فعالیت تجاری زیادی در این دو کاروان سرا بود ، ولی اکنون از این همه نشانی نیست . (بنی اسدی ، ۱۳۷۴ ، ص۷۱)
۳-۴- قلاع
۱-۳-۴- قلعه ی گردکوه
گردکوه در ۱۸ کیلومتری غرب دامغان واقع است . کوه منفردی است که قریب یک هزار متر ارتفاع دارد . نام دیگر این کوه ، که نام اولیه ی آن نیز می باشد ، «گنبدان دژ» است .
این کوه دارای سه آب انبار و بناهای نیمه خرابه مستحکم می باشد که در بالای آن ایجاد گردیده و به زمان ایران باستان مربوط می شود ، ولی باید گفت که در طول تاریخ ، مثلاً در زمان ظهور فرقه ی اسماعیلیه در ایران ، قلعه ی مذکور یک پناه گاه و سنگر بسیار مستحکم به شمار می رفته است . (معتمدی ، ۱۳۷۸ ، ص۳۵)
۲-۳-۴- قلعه ی امیرآباد
در بخش قلعه ی امیرآباد (مرکز بخش) واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی دامغان و ۴ کیلومتری جنوب راه شوسه ی تهران – مشهد ، پائین تر از کاروان سرای سپهسالار ، قلعه ی بزرگی با برج های متعدد وجود دارد که مسکونی می باشد . (حدود ۴۰ الی ۵۰ خانوار در آن سکونت دارند) البته در این قلعه ی بزرگ تعدادی خانه ی جدید نیز ساخته شده است . قلعه ی مذکور موسوم به «تاریخ قلعه» می باشد . (بنی اسدی ، ۱۳۷۴ ، ص۷۲)
۳-۳-۴- قلعه ی دولت آباد
این قلعه در روستای دولت آباد در ۱۸ کیلومتری جنوب شرقی دامغان و جنوب جاده ی شوسه ی تهران – مشهد واقع شده است که حصار و برج های دیده بانی آن تا حدود زیادی پابرجا مانده است . (معتمدی، ۱۳۷۸،ص۴۵)
شکل شماره ۹ : دورنمایی از قلعه ی دولت آباد ، دامغان