فصل دوم
پیشینه ‌پژوهش
۲-۱- مقدمه
هوشمند‌سازی فرایند تشخیص بیماری‌های قلبی سالها است مورد بحث پژوهشگران تمامی کشور‌ها قرار گرفته است. این فرایند شامل مراحلی است که طی آن سیگنال ECG به عنوان ورودی نرم افزار انتخاب می‌شود و انتظار این است که نرم افزار با دقت قابل قبولی سلامت یا بیماری و حتی نوع بیماری قلبی را تشخیص دهد. تمامی این نرم افزار‌ها پس از دریافت سیگنال، ویژگی‌های مناسب آن را استخراج و انتخاب کرده، سپس به تشخیص نوع بیماری می‌پردازد. در هر یک از مراحل بیان شده روش های گوناگونی وجود دارد که در این فصل به تحقیقات پیشین و روشی که مورد استفاده قرار گرفته است پرداخته خواهد شد.
معرفی پایگاه داده:
سیگنال‌های نارسائی قلبی که از پایگاه داده MIT-BIH گرفته شده است، شامل ۴۸ سیگنال قلب دوکاناله متشکل از ۲۵ مرد از سنین ۳۲-۸۹ سال و ۲۲ زن در سنین ۲۳-۸۹ سال با فرکانس نمونه‌برداری ۳۶۰ هرتز و رزولوشن ۱۲ بیت، که حدودا حاوی ۶۵۰۰۰۰ نمونه و تقریبا ۲۷۵۰ ضربان قلب در مدت زمان ۳۰ دقیقه برای هر سیگنال می‌باشد. بیش از ۱۰۹۰۰۰ ضربان قلب در پایگاه فوق در قالب ۱۵ نارسائی برچسب‌گذاری شده‌اند. از این سیگنال‌ها ۴۵ سیگنال دارای lead II می‌باشند [۱۱،۲۴].
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۲- طبقه‌بندی سیگنال ECG با بهره گرفتن از موجک و شبکه عصبی
پس از چند مرحله پیش پردازش از تبدیل موجک پیوسته برای استخراج ویژگی های سیگنال می‌شود. به دلیل زیاد بودن تعداد بردارهای استخراج شده توسط موجک از آنالیز PCA^[11] جهت کاهش ابعاد و به عبارتی انتخاب بهترین نمونه‌ها استفاده شده است.
شبکه عصبی چند لایه، طبقه‌بندی را بر روی شش کلاس که شامل سیگنال نرمال و ۵ اریتمی قلبی که از گروهی خاص از سیگنال ECG بیماران پایگاه داده MIT-BIH انجام داده است. نمودار گرافیکی روش به کار رفته در این تحقیق در شکل ۲-۱ نشان داده شده است]۷[.

شکل ۲-۱ :مراحل طبقه بندی ۶ آریتمی
۲-۳- طبقه‌بندی سیگنال ECG با استفاده ازموجک و خواص مورفولوژیک و شبکه عصبی
در این پژوهش پس از پیش‌پردازش، ۱۵ ویژگی زمانی و ۱۵ ویژگی از تبدیل موجک انتخاب شده است و برای کاهش ابعاد این ویژگی ها از روش PCA استفاده شد که نتیجه آن انتخاب ۸ ویژگی از بهترین ویژگی‌های هر کلاس بوده است. شبکه عصبی پرسپترون چند لایه و شبکه عصبی پایه شعاعی به صورت ترکیبی طبقه‌بندی را انجام می دهد. در این تحقیق نشان داده شده است که ساختار ترکیبی شبکه عصبی دارای نتایجی به مراتب بهتر از شبکه عصبی MLP^[12] می‌باشد]۴[.
۲-۴- طبقه‌بندی سیگنال ECG با بهره گرفتن از تبدیل موجک و شبکه عصبی فازی
در این پژوهش از استخراج ویژگی موجک به همراه شبکه عصبی فازی برای شناسایی انقباضات زودرس بطنی PVC استفاده کرده‌اند. ایده اصلی و مزیت مهم این تحقیق استفاده مجدد از اطلاعات تولید شده در مرحله تشخیصQRS ، که یک مرحله اساسی برای بیشتر الگوریتم های طبقه بندی ECG است، می باشد. طول مدت زمان کمپلکس QRS در مقیاس سه و سطح زیر کمپلکس QRS در مقیاس چهار به عنوان ویژگی های مشخصه انتخاب شده اند. پس از نرمالیزاسیون، طبقه بندی PVC با بهره گرفتن از شبکه عصبی فازی روی سیگنال ECG تعدادی خاص از بیماران انجام شده است. دو مزیت اولیه استفاده از موجک یکسان برای دو مرحله تشخیص QRS و طبقه‌بندی PVC، محاسبات کمتر و پیچیدگی کمتر در هنگام پیاده سازی واقعی است]۹[.
۲-۵- طبقه‌بندی سیگنال ECG با بهره گرفتن از تبدیل ویولت و شبکه عصبی مصنوعی و الگوریتم پرندگان
ویژگی‌های شکلی تبدیل موجک، با بهره گرفتن از آنالیز PCA به یک فضای ویژگی با ابعاد کمتر نگاشت داده شده اند، و همچنین ویژگی‌های زمانی از داده های ECG استخراج شده اند. برای قسمت تشخیص الگو از شبکه‌های عصبی مصنوعی رو به جلو که هر کدام با بهره گرفتن از تکنیک الگوریتم پرندگان چند هدفه استفاده شده است. در این تحقیق،‌سیستم طبقه‌بندی ارائه شده می تواند با آموزش ساختارهای شبکه بهینه به تغییرات اساسی در الگوهای ECG یک بیمار خاص سازگار شده و بنابراین می‌تواند به درصد دقت‌های بالاتری در دسته داده‌های بزرگ دست پیدا کند.
بر روی کل داده‌های پایگاه داده میزان میانگین معیار عملکردهای دقت حساسیت برای روش پیشنهادی برای شناسایی ضربان‌های اکتوپیک بطنی (VEB) و ضربان‌های اکتوپیک بالابطنی (SVEB) انجام شده است]۱۰[.
۲-۶- طبقه‌بندی آریتمی‌های قلبی با بهره گرفتن از SVM
در این پژوهش با تحلیل سیگنال ECG، ویژگی‌های آن با ترکیبی از تبدیل ویولت و مدل AR استخراج شده اند. با چنین تلفیقی روش های رایج در تشخیص بیماری‌های قلبی بهینه شده‌اند. سپس از یک طبقه‌بندی‌کننده ماشین بردار پشتیبان با هسته گوسین به منظور طبقه‌بندی خودکار پنج نوع آریتمی قلبی استفاده شده است]۲[.
۲-۷- طبقه‌بندی آریتمی دهلیزی بطنی
در این پژوهش یک الگوریتم کارآمد تشخیص و طبقه‌بندی ECG تک کاناله مبتنی بر تبدیل موجک را اجرا نموده و به منظور تشخیص و طبقه‌بندی برخی آریتمی‌های خطرناک بطنی به کار گرفته و بهبود داده شده است. در اولین مرحله، کمپلکس‌های QRS تشخیص داده می‌شوند. سپس مشخصات هر QRS با شناسایی و تعیین قله‌های مو ج های تشکیل دهنده آن و نیز نقاط شروع و پایان کمپلکس QRS تکمیل می‌گردد. در ادامه قله‌های موج هایT ، P و نیز نقاط شروع و پایان هر یک تعیین می‌شود . این الگوریتم را با بهره گرفتن از داده‌های حاشیه نویسی شده معروف MIT/BIH Arrhythmia Database و QT Database ارزیابی شده اند. در الگوریتم پیشنهادی با بکارگیر‌ی موجک اسپلاین درجه دوم (quadratic spline)، کمپلکس QRS و همچنین موجهای T و P از انواع نویزها و تداخل‌های ناخواسته تفکیک شده و تشخیص آریتمی‌های حاد در بانک اطلاعاتی سیگنال‌های الکتروکاردیوگرام استاندارد حتی در حضور نویز و تداخل‌های ناخواسته نیز امکان پذیر می‌گردد. با بهره گرفتن از الگوریتم پیشنهادی تشخیص آریتمی‌های تاکیکاردی بطنی VT، تاکیکاردی فوق بطنی SVT، فیبریلاسیون بطنی VFIB، فلاتر بطنی VFL، فلاتر دهلیزی AFL، و آریتمی فیبریلاسیون دهلیزی AFIB، انجام شده است]۱۲[.
۲-۸- طبقه‌بندی سیگنال الکترو‌کاردیو‌گرام با طبقه‌بند ماشین بردار پشتیبان و الگوریتم PSO
در این پژوهش از ویژگی‌های زمانی و مورفولوژیک استفاده شده است. آزمایش از روش‌های طبقه بند RBF و kNN و SVM به عمل آمده که نتایج برتری طبقه‌بند SVM با هسته گوسی را نشان می‌دهد. همچنین برای تنظیم پارامترهای SVM از الگوریتم بهینه‌ساز PSO استفاده شده است که باعث بهبود عملکرد طبقه‌بندی SVM می شود. در این مقاله از ۲۵۰ و۵۰۰و۷۵۰ ضربان اموزش استفاده شده که با توجه به نتایج آزمایش عملکرد طبقه‌بند با ۷۵۰ داده اموزش دقت ۹۳.۲۷% است]۳[.
۲-۹- طبقه‌بندی آریتمی‌های قلبی با بهره گرفتن از PSO
در این پژوهش یک سیستم جدید برای طبقه‌بندی سه نوع ضربان قلب شامل ضربان نرمال و دو آریتمی قلبی ارائه شده است. این سیستم شامل سه ماژول اصلی – یک ماژول استخراج ویژگی، یک ماژول طبقه بندی و یک ماژول بهینه‌سازی‌ است. در ماژول استخراج ویژگی ترکیبی مناسب از ویژگی‌های شکلی و زمانی ایجاد می‌شود. در ماژول طبقه بندی یک کلاس بند چند طبقه بر پایه ماشین بردار پشتیبان ارائه شده است. در ماژول بهینه‌سازی از الگوریتم اجتماع ذرات برای یافتن بهترین ویژگی‌ها استفاده شده است. نتایج شبیه سازی دقت مناسبی داشت و این در حالی است که در بدست آمدن این سطح دقت،فقط مقدار کمی از ویژگی‌ها استفاده شده است]۱۴[.
۲-۱۰- رویکرد ترکیبی در طبقه‌بندی سرطان
مدلی مبتنی بر فیلتر و رپر را جهت دسته‌بندی نشان گر سرطان برای انتخاب ژن در داده‌های ریز آرایه ارائه شده است. نتایج مدل ترکیبی ان‌ها که از نرخ فیشر^[۱۳] به عنوان فیلتر استفاده می‌کند،روی چندین مجموعه داده واقعی دقت کلاس‌بندی بسیار بهتری نسبت به مدل تنها رپر، نشان می‌دهد. مدل ترکیبی دو مرحله‌ای ارائه شده در این پژوهش ویژگی‌های مناسب را بر اساس معیار اماری حداکثر وابستگی و حداقل افزونگی انتخاب می‌کند. در مرحله اول مدل از معیار حداکثر ارتباط و حداقل افزونگی برای انتخاب زیر مجموعه بهینه ویژگی‌ها بهره می‌برد. در مرحله دوم از الگوریتم‌های کلاسیک رو به جلو وعقب گرد برای جستجو در زیر مجموعه‌های مرحله اول استفاده می‌کند. نتایج تجربی مدل آنها حاکی از عملکرد بهتر این روش نسبت به روش فیلتر حداکثر وابستگی می‌باشد]۱۵[.
۲-۱۱- دسته‌بندی آریتمی‌های قلبی بر مینای تبدیل موجک و SVM
در این پژوهش یک روش برای دسته‌بندی آریتمی‌های قلبی ارائه شده است که تعداد ۵ آریتمی از بانک اطلاعاتی Physionet انتخاب شده و آریتمی‌ها به زمان های ۶ ثانیه تقسیم شده و برای هر قطعه زمانی ضرایب تبدیل موجک به عنوان بردار ویژگی آن قطعه محاسبه شده و از ماشین بردار پشتیبان SVM برای دسته‌بندی آریتمی‌ها استفاده شده است. دسته‌بندی‌کننده‌های SVM را با بردارهای ویژگی قطعات آموزش داده و برای دسته‌بندی یک آریتمی مجهول، بردارهای ویژگی زمانی آن به SVM ها اعمال می‌شود]۱۶[.
۲-۱۲- طبقه‌بندی سیگنال ECG با بهره گرفتن از خواص مورفولوژی
در این پژوهش یک روش جهت کلاس‌بندی ضربان از یک مجموعه داده بزرگ با آموزش شبکه عصبی و استفاده از موجک و ویژگی‌های زمان‌بندی ارائه داده اند. آنها دریافتند که مقیاس چهارم از تبدیل ویولت دوتایی با ویولت مرتبه دوم همراه با نرخ فاصله قبل و بعد از R-R در تمایز نرمال و PVC دیگر ضربان‌ها بسیار مؤثر است]۱۷[.
۲-۱۳- انتخاب ویژگی با بهره گرفتن از الگوریتم فاخته باینری
در این پژوهش،انتخاب ویژگی جدید به نام جستجو فاخته دودویی، که در رفتار پرندگان فاخته است پیشنهاد شده است. آزمایش‌های انجام شده در زمینه تشخیص سرعت در سیستم‌های توزیع قدرت در دو مجموعه داده به دست آمده از یک شرکت برق برزیل انجام شدو توانایی این روش در برابر با چندین تکنیک بهینه‌سازی دیگر را نشان می‌دهد]۱۸[.
۲-۱۴- انتخاب ویژگی با بهره گرفتن از الگوریتم فاخته
معمولا برای پیدا کردن مجموعه داده‌ها با مقدار زیادی از ویژگی‌ها روبرو هستیم که برخی از این ویژگی های مناسب نیستند. در این زمینه، یکی از استراتژی‌های مورد استفاده برای مقابله با این مشکل،انجام یک فرایند انتخاب ویژگی به منظور ساخت یک زیر مجموعه از ویژگی‌های است که می تواند بهترین مجموعه داده را نشان دهد. مطالعات متعددی با بهره گرفتن از تکنیک‌های بهینه‌سازی الهام گرفته از طبیعت وجود دارد. در این پژوهش، ما از الگوریتم جستجو فاخته (CS) در زمینه انتخاب ویژگی استفاده می‌کنیم. برای این منظور، یک نسخه باینری از جستجو فاخته، یعنی BCS، بکار گرفته می‌شود. شبیه‌سازی و مقایسه BCS با نسخه‌های باینری از بت الگوریتم، الگوریتم کرم شب‌تاب و ذرات بهینه‌سازی انجام شده است که BCS نتایج منطقی و مناسب‌تری را نشان می‌دهد]۱۹[.
فصل سوم
معرفی الگوریتم‌ها و روش‌های پردازش سیگنال ECG
۳-۱- مقدمه
در این فصل به بررسی تئوری روش پیشنهادی، جزئیات و تشریح فرمول‌های مربوطه خواهیم پرداخت که شامل تکنیک‌ها و فیلترهای موجود در بخش پیش پردازش، روش‌های استخراج ویژگی از سیگنال پیش پردازش شده، روش انتخاب ویژگی‌ها و طبقه‌بند می‌باشد.
۳-۲- آنالیز موجک^[۱۴]
موجک یک شکل موج با طول موثر محدود و متوسط صفر است. شکل ۳-۱ موجک را با موج سینوسی که مبنای آنالیز فوریه است مقایسه می‌کند. موج سینوسی طول محدود ندارد و همواره قابل پیش بینی است، اما موجک‌ها تمایل دارند که نامنظم و نامتقارن باشند.

شکل ۳-۱: سیگنال سینوسی و موجک
آنالیز فوریه تجزیه یک سیگنال به موجهای سینوسی از فرکانسهای مختلف است. به شکل مشابه، آنالیز موجک تجزیه یک سیگنال به نسخه‌های شیفت یافته و مقیاس شده از موجک اصلی یا مادر می‌باشد. با توجه به شکل‌های موجک و موج سینوسی، می توان دید که سیگنال‌های با تغییرات شدید بهتر می تواند با موجک نامنظم آنالیز شوند. همچنین مشخصه‌ های محلی نیز توسط موجک بهتر توصیف می شوند، چون موجک‌ها محدوده محلی دارند. تبدیل موجک پیوسته (CWT) و تبدیل موجک گسسته (DWT) دو تبدیل مهم در آنالیز موجک می باشد]۲۰[.
۳-۲-۱- تبدیل موج پیوسته (CWT)
تبدیل پیوسته موجک روی تابع پیوسته و انتگرال پذیر f(x) نسبت به موجک حقیقی Ψ(x) از رابطه زیر حاصل می‌شود:
,
(۳-۱)
, s به ترتیب بیانگر مقیاس و زمان هستند]۲۰[.
۳-۲-۲- تبدیل موجک گسسته
ضرایب موجک در هر مقیاس ممکن، مقادیر بسیار زیادی عدد تولید می‌کند. راه حل کاهش تعداد آنها را می توان از تبدیل گسسته موجک (DWT) بدست آورد.
یک راه مناسب، استفاده از فیلترها در سال ۱۹۸۸ توسط مالات^[۱۵] ارائه شد و توسعه یافت]۲۱[.
۳-۳-۲-۲- تجزیه چند سطحی

÷ ۳

۵۱٫۱۴

۴۴٫۱۹

۶۷٫۳۶

مقایسه نتایج به دست آمده از جدول مدل P.N.HR
پس از انجام محاسبات و به دست آمدن عدد بهره وری منابع انسانی P.N.HR هر شرکت پیمانکاری، برای مقایسه بهتر عواملی که باعث خلق این اعداد شده اند بهتر است که این عوامل به تفکیک هر دسته، از هر شرکت با هم بصورت نمودار خطی مقایسه شوند .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

نتایج حاصل از این مقایسه در نمودار های(۵-۱)تا(۵-۴)نمایش داده شده است. همچنین عدد
بهره وری P.N.HR هر شرکت به صورت مجزا با سایر شرکت ها در نمودار ستونی(۵-۵)مشخص
می باشد.
(نمودار۵-۱) : تغییرات مدل P.N.HR در سه شرکت پیمانکاری در دسته برنامه ریزی منابع انسانی (الف)
(نمودار ۵-۲) : تغییرات مدل P.N.HR در سه شرکت پیمانکاری در دسته تشکیل تیم پروژه (ب)
(نمودار ۵-۳) : تغییرات مدل P.N.HR در سه شرکت پیمانکاری در دسته توسعه تیم پروژه (ج)
(نمودار ۵-۴) : تغییرات مدل P.N.HR در سه شرکت پیمانکاری در دسته مدیریت تیم پروژه (د)
(نمودار ۵-۵) : مقایسه عدد بهره وری منابع انسانی بر اساس مدل P.N.HR در سه شرکت پیمانکاری

تفسیر عدد بهره وری منابع انسانی
در قسمت معرفی پارامترهای جدول (۵-۲) به طور کامل، به نحوه محاسبه عدد بهره وری منابع انسانی P.N.HR اشاره شد. ولی در این قسمت شرح مختصری از نحوه به دست آمدن بازه عددی، P.N.HR بیان می شود. (۲٫۲۲<P<93.33)
برای به دست آمدن عدد بهره وری حداقل، که ۲٫۲۲ می باشد، باید عدد فازی هر سئوال (A)، حداقل باشد، همچنین توان شرکت با رقبا® نیز حداقل باشد. پس برای به دست آمدن عدد فازی حداقل، باید همه مخاطبین پرسشنامه اول که ۱۰۳ نفر بودند، به همه گزینه ها و سئوالات که در این تحقیق ۱۰۰ سئوال هستند جواب حداقل بدهند.
بنابر این برای گزینه حداقل که گزینه ۱ (بی اهمیت) می باشد عدد فازی (۰،۰،۰٫۲) یا ۰٫۰۶۷ است و پس از ضرب در عدد تعداد سئوالات (۱۰۰) عدد ۶٫۷ حاصل می شود. همچنین توان شرکت با رقبا® نیز، عدد حداقل یعنی ۱ است. پس از ضرب A×R عدد ۶٫۷ حاصل می شود. که پس از تقسیم در عدد ۳ (تعداد گزینه های پرسشنامه دوم)، عدد ۲٫۲۲ که حداقل عدد بهره وری منابع انسانی است، حاصل
می شود.
ولی برای به دست آمدن عدد بهره وری حداکثر، که ۹۳٫۳۳ می باشد، باید عدد فازی هر سئوال (A)، حداکثر باشد، همچنین توان شرکت با رقبا® نیز حداکثر باشد. پس برای به دست آمدن عدد فازی حداکثر، باید همه مخاطبین در پرسشنامه اول که ۱۰۳ نفر بودند، به همه گزینه ها و سئوالات که در این تحقیق ۱۰۰ سئوال هستند جواب حداکثر بدهند.
بنابر این برای گزینه حداکثر که گزینه ۵ (بسیار پر اهمیت) می باشد عدد فازی (۱،۱، ۰٫۸) یا ۰٫۹۳۳ است و پس از ضرب در عدد تعداد سئوالات (۱۰۰) عدد ۹۳٫۳۳ حاصل می شود. همچنین توان شرکت با رقبا® نیز، عدد حداکثر یعنی ۳ است. پس از ضرب A×R عدد ۲۸۰ حاصل می شود. که پس از تقسیم در عدد ۳ (تعداد گزینه های پرسشنامه دوم)، عدد ۹۳٫۳۳ که حداکثر عدد بهره وری منابع انسانی است، حاصل می شود.
فصل ششم
ارائه مدل HR.P.S جهت مقایسه
کیفی وضعیت بهره وری منابع انسانی
۶-۱- مقدمه
در فصل چهارم، پس ارسال و جمع آوری پرسشنامه ها، داده های حاصل از جامعه آماری، به روش شاخص اهمیت نسبی و منطق فازی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند و عوامل موثر بر بهره وری منابع انسانی شناسایی و دسته بندی شدند. در این فصل عواملی که بر اساس عدد فازی نزولی رتبه بندی شده بودند، را به صورت پرسشنامه مرحله سوم در اختیار ۳ شرکت پیمانکاری دارای رتبه های ۱،۲و۳ قرار گرفتند. پس از جمع آوری و تجزیه و تحلیل، مدلی به نام HR.P.S¹ «وضعیت بهره وری منابع انسانی» ارائه شد و ۳ شرکت با یکدیگر مقایسه گردیدند.

جامعه آماری
جامعه آماری انتخاب شده در این فصل صرفاً از بین شرکت های پیمانکاری می باشد. بنابر این ۳ شرکت پیمانکاری با رتبه های ۱،۲و۳ در رشته ساختمان انتخاب شده اند.

روش طراحی پرسشنامه
سئوالات پرسشنامه سوم به ترتیب اولویت فازی در همان ۴ دسته پرسشنامه اول (۱- برنامه ریزی مدیریت منابع انسانی، ۲- تشکیل تیم پروژه، ۳- توسعه تیم پروژه و ۴- مدیریت تیم پروژه) قرار گرفتند، همانند پرسشنامه اول به صورت ۵ جوابی لیکرت ولی با این تفاوت که سئوالات دسته ج (توسعه تیم پروژه) و دسته د (مدیریت تیم پروژه) به صورت ۵- ،۴- ،۳- ،۲- و۱- که به ترتیب (بی اهمیت، کم اهمیت، متوسط، پراهمیت، بسیار پر اهمیت)تغییر پیدا کردند، که در این مرحله سئوالات خود شرکت پیمانکاری را مستقیماً مخاطب قرار داده بود که وضعیت بهره وری منابع انسانی آنها مشخص گردد.
human resources productivity Status
آزمون مورد استفاده برای تحلیل داده ها
پس جمع آوری پرسشنامه های سوم، باید سئوالات پرسشنامه ها که به صورت کیفی است به کمی تبدیل شوند. از این رو مدل جدیدی که برای محاسبات این داده ها، طراحی شده است استفاده گردیده است. شرح این مدل به همراه پارامترهای آن در بخش مربوطه توضیح داده می شود. برای تجزیه و تحلیل داده ها، در این تحقیق از نرم افزارSPSS استفاده شده است.

تجزیه و تحلیل دادها
۶-۵-۱- توصیف جامعه آماری پرسشنامه ها
با توجه به اطلاعات خواسته شده از ۳ شرکت پیمانکاری در پرسشنامه سوم، مقدار تجربه هر یک از ۳ شرکت پیمانکاری رتبه های ۱،۲و۳ در رشته ساختمان بر حسب سال در جدول (۶-۱) آورده شده است که مقایسه ای بین آنها صورت گیرد.
(جدول ۶-۱): توصیف مقدار تجربه سه شرکت پیمانکاری رتبه های ۱،۲و۳

هـ) تعیین میزان شاخص‌های منابع انسانی( نسبت دانش آموز به معلم، معلم به کلاس دایر و میزان سطح تحصیلات معلمان) مدارس مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها با میزان پیش بینی‌های برنامه ملی آموزش برای همه در استان طی دوره مورد بررسی.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ی) تعیین میزان شاخص‌های فضای آموزشی(تراکم دانش آموز در کلاس دایر، تراکم کالبدی، سرانه فضای آموزشی و ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی) مقطع آموزش ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و مقایسه آن‌ها بامیزان پیش بینی شده این شاخص‌ها در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد بررسی.
۱-۵) سؤالات پژوهش:
میزان نرخ قبولی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ مردودی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ترک تحصیل مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ماندگاری مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ فارغ التحصیلی پایه پنجم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ میانگین طول تحصیل مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نسبت اتلاف مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ضریب کارایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ رشد دانش آموزان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان به تفکیک پسر و دختر مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان روستایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سهم دانش آموزان غیر انتفاعی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ پوشش ظاهری تحصیلی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ نسبت دانش آموز به معلم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ نسبت معلم به کلاس دایرمقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سطح تحصیلات معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ تراکم دانش آموز در کلاس دایر مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ تراکم کالبدی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ سرانه فضای آموزشی مقطع ابتدایی آموزش وپرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
میزان نرخ ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام در مقایسه با نسبت پیش بینی شده در برنامه ملی آموزش برای همه استان طی دوره مورد نظرچگونه است؟
۱-۶) فرضیات پژوهش:
فرضیه۱: بین شاخص‌های نرخ جریان دانش آموزی (نرخ ارتقا، نرخ مردودی و نرخ ترک تحصیل) در دانش آموزان دختر و دانش آموزان پسر تفاوت معنی داری وجود دارد.
فرضیه۲: بین شاخص‌های نسبت اتلاف و ضریب کارایی در دانش آموزان دختر و دانش آموزان پسر تفاوت معنی داری وجود دارد.
فرضیه۳: بین شاخص درصد فارغ التحصیلی در دانش آموزان دختر و دانش آموزان پسر تفاوت معنی داری وجود دارد.
فرضیه۴: بین شاخص درصد رشد مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۵: بین شاخص‌های ترکیب دانش آموزی (سهم دانش آموز دختر و سهم دانش آموز غیر انتفاعی) مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۶: بین شاخص سهم دانش آموز روستایی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۷: بین شاخص پوشش ظاهری تحصیلی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۸: بین شاخص میانگین نسبت دانش آموز به معلم مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۹: بین شاخص میانگین تحصیلات معلمان مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۱۰: بین شاخص‌های تراکم دانش آموز در کلاس دایر و ضریب بهره برداری از کلاس فیزیکی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
فرضیه۱۱: بین شاخص سرانه فضای آموزشی مقطع ابتدایی آموزش و پرورش استان ایلام و میزان پیش بینی شده این شاخص در برنامه ایفا استان طی دوره مورد بررسی تفاوت معناداری وجود دارد.
۱-۷) تعاریف مفهومی متغیرها و اصطلاحات
الف) کارایی^[۹]:
کارایی عبارت است از به دست آوردن حداکثر تولید با حداقل منابع. بدین معنی که بتوان بیشترین محصول را با تعداد مشخصی از نهاده تولید نمود و یا بتوان با یک سطح معینی از نهاده‌ها به حداکثر مقدار محصول دست یافت(عمادزاده، ۱۳۸۲).
ب) کارایی درونی^[۱۰]:
کارایی درونی عبارت است از نسبت محصول آموزشی به دست آمده به هزینه‌های به کار رفته در داده‌ها (عمادزاده، ۱۳۸۲). در این تحقیق به منظور بررسی میزان کارایی درونی آموزش ابتدایی استان ایلام وبا توجه به اهداف آن از شاخص‌های کارایی درونی استفاده می‌شود. یعنی تعداد ورودی‌های یک دوره را در طی چند سال از لحاظ محصول آن شامل نرخ ارتقاء، مردودی، ترک تحصیل و میزان اتلاف و ضریب کارایی و نرخ ماندگاری و درصد فارغ‌التحصیلی که شاخص‌های اصلی برآورد کارایی درونی می‌باشند و شاخص‌های دیگری چون ترکیب دانش آموزی، فضای آموزشی و نیروی انسانی را بررسی نماییم.
پ) برنامه ملی آموزش برای همه (ایفا):
آمـوزش بـرای همـه، برنـامه‌ای اسـت که در سـال ۱۳۶۹ (۱۹۹۰ میلادی) در جامتین تایلند به همت پنج سازمان بین‌المللی یونسکو، یونیسف، صندوق جمعیت سازمان ملل متحد، بانک جهانی و برنامه عمران ملل متحد با هدف گسترش سواد در جهان، افزایش فرصت‌های یادگیری برای همگان و بهبود کیفیت یادگیری برگزار شد( موسوی، ۱۳۸۳).
ت) ملاک:
ملاکها عبارت است از ویژگی‌ها یا جنبه‌هایی از پدیده مورد ارزیابی که قضاوت در مورد آنها انجام می‌پذیرد. یا ملاک‌ها عبارت است از ویژگیهایی از نظام مورد ارزیابی که به عنوان جنبه‌های اصلی یا با اهمیت نظام برای قضاوت منظور می‌شود (بازرگان، ۱۳۸۸).
ث) شاخص^[۱۱](مقیاس، نشانگر):

۳-۴-۳- آغازگرهای اختصاصی مورد استفاده جهت تکثیر ژنوم جدایه ایرانی ویروس بیبذری گوجه فرنگی
به منظور تکثیر قطعات RNA-1 , RNA-2 و RNA-3 جدایه ایرانی TAV مجزا شده از گیاه اطلسی و تکثیر ژن پروتئین پوششی جدایه مجزا شده از گیاه داوودی از آغازگرهای مختلفی که با بهره گرفتن از نرم افزار Fast-PCR طراحی شده بودند، استفاده گردید. در جداول۳-۵، ۳-۶ و ۳-۷ اسامی آغازگرها به همراه توالی نوکلئوتیدی و موقعیت ژنومی آنها بیان شده است.
۳-۴-۴- الکتروفورزافقی
مقدار۵/۰گرم آگارز در ۵۰ میلی لیتر بافر ^[۷۴]TBE حرارت داده شد تا کاملاً شفاف گردد. بعد از خنک شدن محلول، مقدار۵۰ میکرو لیتر اتیدیوم بروماید (با غلظتμg/ml50) به آن اضافه و بعد از قرار دادن شانه و فضا دهنده ها در داخل تانک الکتروفورز افقی مدل(Consort N. V., UK) H1Set، محلول به آرامی داخل تانک ریخته شد. پس ازبستن ژل آگارز، ۵۰ میلی لیتر از بافر TBE روی آن ریخته شد به طوری که کاملا روی ژل پوشانده شود. سپس شانه و فضا دهنده ها به آرامی برداشته شدند. همچنین جهت آماده سازی نمونه ها، از هر نمونه به میزان ۵ میکرولیتر برداشته و با ۲ میکرولیتر از بافر۶x loading dye مخلوط ومطابق با نقشه داخل چاهک مورد نظر اضافه شد. علاوه بر این یک چاهک به نشانگر مولکولی (Gene Ruler™۱Kb DNA Ladder, Fermentase) اختصاص داده شد. نشانگر مذکور نیز قبل ازاستفاده آماده شد. تانک الکتروفورز به منبع تغذیه^[۷۵] وصل و ولتاژ آن بر روی ۷۸ تنظیم شد. سپس جهت بررسی نمونه ها، ژل در دستگاه UVP Gel document مدل Bio-Doc(Biometra) گذاشته و با دستگاه White/Ultra Violet Transillumnator ساخت کشور آلمان عکس برداری صورت گرفت.
۳-۴-۴-۱– مواد لازم جهت تهیه بافر TBE
۸/۱۰ گرم Tris-base
۸۱/۰ گرم EDTA
۵/۵ گرم boric acid
مواد فوق در ۸۰۰ میلی‌لیتر آب مقطر حل و سپس حجم آن به ۱۰۰۰ میلی‌لیتر رسانده شد.
۳-۴-۴-۲- آماده سازی نشانگر مولکولی
یک میکرو لیتر از نشانگر مولکولی با یک میکرولیتر محلول dye 6x loadingو ۴ میکرولیتر آب دیونیزه استریل کاملا مخلوط شدند.
۳-۵- همسانه سازی و تعیین توالی قطعات مختلف ژنوم جدایه ایرانی ویروس بیبذری گوجه فرنگی مجزا شده از گیاه اطلسی (Ker.Mah.P) و ژن پروتئین پوششی جدایه مجزا شده از گیاه داوودی (Ker.Ker.Ch.1)
همسانه سازی با بهره گرفتن از کیت (Fermentas, Lithuania)Ins T/A Clone ™ PCR Product Cloning Kit به شرح زیرانجام شد:
۱- قرار دادن قطعه DNA درون ناقل^[۷۶]
۲- انتقال پلاسمید نوترکیب به درون باکتری^[۷۷]Escherichia coli
۳- انتخاب پرگنه های حاوی پلاسمید نوترکیب
۴- هضم آنزیمی پلاسمید^[۷۸]
۳-۵-۱- قراردادن قطعه DNA موردنظر درون ناقل (Ligation)
به منظور قرار دادن قطعه DNA در درون ناقل، مواد موجود در جدول ۳-۱۰ با هم مخلوط و به مدت ۱ ساعت در دمای ۲۲ درجه سانتی گراد نگهداری شدند. پس از آن محصول حاصل در طولانی مدت در دمای ۲۰- درجه سانتی گراد نگهداری گردید.
بعضی مواقع قبل از انجام عملLigation، نیاز به خالصسازی محصول PCR می باشد که به ۲ روش امکان پذیر میباشد:
۳-۵-۱-۱- خالص سازی محصول پی.سی.آر با بهره گرفتن از کیت (High Pure PCR Product Purification Kit) ساخت شرکت Roche آلمان (Cat No: 11732676001)
۱- در ابتدا حجم اولیهی محصول پیسیآر به ۱۰۰ میکرولیتر رسانده شد.
۲- سپس ۵۰۰ میکرولیتر Binding buffer به آن اضافه، کاملا مخلوط و بوسیله پیپت به درون ستون فیلتر دار انتقال داده شد.
۳- مخلوط فوق به مدت یک دقیقه در بالاترین دور سانتریفیوژ شد. پس از آن مایع جمع شده در زیر فیلتر حذف گردید.
۴- در این مرحله ۵۰۰ میکرولیتر Washing bufferبه ستون فیلتردار اضافه و در ۱۴۰۰۰ دور به مدت یک دقیقه سانتریفیوژ گردید. پس از آن مایع جمع شده در زیر فیلتر حذف گردید.
۵- مجدد ۲۰۰ میکرولیتر Washing buffer به ستون فیلتردار اضافه و در ۱۴۰۰۰ دور به مدت یک دقیقه سانتریفیوژ شد. پس از آن مایع جمع شده در زیر فیلتر حذف گردید.
۶- به منظور حذف کامل بافر شستشو، مجددا ستون فیلتر دار خالی و در حداکثر دور به مدت یک دقیقه سانتریفیوژ گردید.
۷- – ستون فیلتر دار به تیوب ۵/۱ میلی لیتری جدید منتقل گردید.
۸- در آخرین مرحله ۱۰۰ میکرولیتر از Elution bufferبا دقت بر روی فیلتر اضافه و به مدت یک دقیقه در ۱۴۰۰۰ سانتریفیوژ شد.
۳-۵-۱-۲- استخراج از ژل با بهره گرفتن از کیت Agarose Gel DNA Extraction Kit (Roche, Germany) :
۱- در ابتدا باند مورد نظر در زیر نور ماورا بنفش و با یک اسکارپل استریل بریده و به داخل یک تیوب ۵/۱ میلیلیتری که از قبل وزن شده منتقل گردید.
۲- جهت تعیین وزن ژل، تیوب مجددا وزن گردید. در این مرحله به ازای هر ۱۰۰ میلیگرم ژل آگارز، ۳۰۰ میکرولیتر Solubilisation buffer به تیوب اضافه شد.
۳- ۱۰ میکرولیتر Silica suspension به نمونه اضافه گردید. در این حالت قبل از اضافه نمودن بافر، تا بدست آمدن یک سوسپانسیون یکنواخت کاملا بهم زده شد.
۴- مخلوط حاصل به مدت ۱۰ دقیقه در دمای ۶۰ درجهسانتیگراد نگهداری و جهت کمک به حل شدن ژل هر ۲ تا ۳ دقیقه یکبار ورتکس گردید.
۵- تیوب در بالاترین دور به مدت ۳۰ ثانیه سانتریفیوژ و سپس مایع رویی حذف گردید.
۶- در این مرحله ۵۰۰ میکرولیتر از بافر Binding buffer اضافه و با ورتکس کردن به خوبی مخلوط شد.
۷- مرحلهی ۵ تکرار شد.
۸- رسوب حاصل با ۵۰۰ میکرولیتر Washing buffer مورد شستشو قرار گرفت و مجددا در بالاترین دور به مدت ۳۰ ثانیه سانتریفیوژ و مایع رویی حذف گردید.
۹- مرحله قبل مجددا تکرار شد.
۱۰- با کمک پی پت تمامی فاز مایع حذف و جهت خشک نمودن رسوب، تیوب به مدت ۱۵ دقیقه بصورت وارونه بر روی یک دستمال کاغذی استریل، در دمای اتاق قرار داده شد. رسوب حاصل پس از خشک شدن به رنگ سفید روشن درآمد.
۱۱-جهت رقیق نمودن دی.ان.ای ۲۰ تا ۵۰ میکرولیتر از بافر TE buffer اضافه و مخلوط حاصل برای مدت ۱۰ دقیقه در دمای ۶۰ درجهسانتیگراد قرار داده شد. پس از آن هر ۲ تا ۳ دقیقه یک مرتبه ورتکس گردید.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱۲- سپس در بالاترین دور به مدت ۳۰ ثانیه سانتریفیوژ و پس از اتمام سانتریفیوژ به دقت و با کمک پیپت، محلول محتوی دی.ان.ای به یک تیوب استریل جدید انتقال داده شد.
۳-۵-۲- مراحل آماده سازی باکتری جهت عمل ترنسفورماسیون (Transformation)
۳-۵-۲-۱- کشت باکتری Escherichia coli بر روی محیط کشت جامد
(Luria Bertani) LB
به منظور بازیابی قدرت تکثیر و رشد باکتری و همچنین افزایش بازدهی عمل transformation، نژاد JM107 باکتری E. coli روی محیط کشت جامد و فاقد آنتی بیوتیک LB کشت گردید. برای تهیه محیط کشت مقدار ۷۵/۰ گرم آگار باکتریولوژی( برای کشت باکتری) و ۱ گرم از محیط LB در ۵۰ میلی لیتر آب دیونیزه اضافه و در دمای ۱۲۱ درجه سانتی گراد به مدت ۱۵ دقیقه اتوکلاو گردید (جدول ۳-۱۱). این عمل در زیر هود لامینار که قبلا لامپUV به مدت ۱۵ دقیقه روشن شده بود، صورت گرفت. محیط کشت تهیه شده به داخل پتری های پلاستیکی اضافه و بعد از سرد شدن محیط کشت با بهره گرفتن از لوپ، باکتری از محیط کشت اصلی با روش پنج ضلعی یا زیگزاکی بر روی محیط کشت های جدید منتقل گردید. پس از آن پلیت های کشت داده شده به مدت یک شب در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد در داخل انکوباتور قرار داده شدند.
۳-۵-۲-۲-کشت باکتری E.coli در محیط مایع C-medium
جهت کشت باکتری ابتدا مقادیر ۸/۱ و ۲ میلی لیتر از محیط C-medium (که به صورت آماده در کیت Ins PCR Product Cloning Kit TIA Clone TM متعلق به کمپانی Fermentas وجود دارد) در شرایط کاملا استریل درون لوله های شیشه ای ۵۰ میلی لیتری اضافه و اتوکلاو گردید. سپس با بهره گرفتن از لوپ استریل پرگنه های باکتری JM107 از روی محیط کشت جامدLB برداشته و در لوله حاوی ۲ میلی لیتر محیط C-medium تلقیح گردید. پس از آن هر دو لوله که تنها یکی از آن هاتلقیح شده است، به مدت یک شب (۱۶ تا ۲۰ ساعت) در دستگاه شیکر انکوباتور با دمای ˚C37 و۱۳۰ دور در دقیقه قرار داده شدند.
۳-۵-۲-۳- تهیه سلول های مستعد^[۷۹] باکتری E.coli
۱- به منظور تهیه سلول های مستعد، روز بعد ۲۰۰ میکرولیتر از محیط کشت C-medium حاوی باکتری برداشته و به لوله حاوی ۸/۱میلی لیتر از محیط کشت C-medium اضافه می نمائیم (در زیر هود لامینار و در شرایط کاملا استریل). پس از آن لوله مذکور حدود ۲۰ دقیقه بر روی دستگاه شیکر انکوباتور در دمای ۳۷ درجه سانتی گراد و سرعت ۱۴۰ دور قرار گرفت.
۲- باکتری تلقیح شده را در درون یک تیوب ۵/۱ میلی لیتری استریل اضافه و سپس به مدت ۲۰ ثانیه در ۱۴۰۰۰ دور سانتریفیوژ و فاز رویی آن دور ریخته شد. پس از آن پلیت حاصله حاوی باکتری نگهداری و تیوب به صورت وارونه به مدت ۱۰ ثانیه بر روی دستمال کاغذی به منظور خارج نمودن محیط کشت قرار داده و خشک گردید.
۳- مقادیر مساوی از محلولهای A و B T = (A+B) = (محلول T)] که در کیت مورد استفاده به صورت آماده وجود دارد به یک تیوب ۵/۱ میلی لیتری استریل اضافه گردید. محلول فوق بعد از مخلوط شدن بر روی یخ نگهداری گردید.
۴- مقدار ۳۰۰ میکرولیتر از محلول T به پلیت باکتری اضافه گردید. به منظور مخلوط کردن آن ورتکس (به آرامی، و در حدود چند ثانیه) انجام شد. باکتری حاوی محلول T به مدت ۵ دقیقه بر روی یخ گذاشته و سپس به مدت ۲۰ ثانیه در ۱۴۰۰۰ دور سانتریفیوژ انجام گردید.
۵- در این مرحله ۱۲۰ میکرولیتر( میزان باقی مانده از مخلوط A و B) از محلول A و Bبه باکتری اضافه و به آرامی ورتکس گردید، تا باکتری به خوبی حل گردد. سپس مخلوط حاصله ۵ دقیقه بر روی یخ نگهداری شد.
۳-۵-۳- انتقال پلاسمید نوترکیب به درون باکتری E.coli (Transformation)
۵ میکرولیتر از محلول Ligationبه داخل تیوب های ۵/۰ میلی لیتری (در مرحله قبل)،که بر روی یخ نگهداری شده اند اضافه نموده و سپس۳۰ میکرولیتر از محلول T به هر یک از تیوب ها اضافه گردید. سپس محلول با دست به آرامی به هم زده شد. مخلوط حاصل ۵ دقیقه بر روی یخ نگهداری شد و پس از آن در زیر هود (که با UV به مدت ۱۵ دقیقه وبا پنبه الکلی استریل شد) و مجاور چراغ الکلی با بهره گرفتن از سمپلر بر روی محیط کشت جامد حاوی آمپی سیلین، IPTG وX-gal اضافه گردیده شد (پتری های حاوی محیط کشت از قبل به مدت ۱۰-۱۵ دقیقه در۵/۲۲ درجه سانتی گراد به صورت وارونه قرار ذاذه شد تا سطح محیط خشک شود) آنگاه توسط میله شیشه ای استریل محلول فوق را در تمام سطح پتری پخش نموده و پتری های حاوی محیط کشت بصورت وارونه بمدت یک شب در انکوباتور در دمای °C37 قرار داده شدند.
۳-۵-۴- محیط کشت جامد حاوی آمپی سیلین، IPTG و X-gal

جمله با وی بانگ هـــا برداشــتند کآن حریصان که سبــب ها کاشتند
صد هزار اندر هـزار از مــرد و زن پس چرا محروم مـــاندند از زَمَن؟
صد هــزاران قـــرن از آغازِ جهان همچو اژدرها گـــشاده صد دهان
مکرهـا کـــردند آن دانا گــــروه که ز بُن برکَنده شد زآن مکر ، کوه
کرد وصفِ مکرهاشان ذوالجـــلال لتــــزول مـــنه اقلال الـــجبال
جز که آن قسمت که رفت اندر ازل روی ننمــود از شکــار و از عمل
جمله افتادند از تدبیـــر و کـــار ماند کار و حـــکم هــای کردگار
کسب جز نامی مـدان ای نامـــدار جهد ، جز وهمی مپنـــدار ای عیار
مولوی ،دفتراول: ابیات ۹۵۵-۹۴۸)
۴-۱-۲- ترجیح جهد بر توکّل
گفت آری گر توکل رهبر است این سبب هم سنّتِ پیغمبر است
گفت پیغمبر به آواز بـــلنــد با تــوکـــل زانـوی اشتر ببند
رمز الکاسـب حبیب الله شنــو از توکّل در سبب ، کـاهِل مشو
(همان ، ابیات۹۱۴-۹۱۲)
در این ابیات مولوی به اقتران و پیوستگی دو مقوله جهد و توکل در سلوک عرفانی از زبان شیر اشاره می کند. شیر که همان مرشد ربّانی معتقد است که مریدان(=نخچیران) در سیر و سلوک خویش متوکلانه قدم نهند و در ضمن از اسباب و وسایط طبیعی هم غافل نشوند.که پیامبر اکرم هم در سلوک عرفانی خویش بر این نهج رفته است. صوفیه عقیده دارند که توکل ، حال پیامبر است و کسب و جهد ، سنّتِ او. سهل بن عبدالله تستری گوید : توکل ، حال پیغمبر است/ هر که در توکّل ، حال پیغمبر دارد گو سنّتِ او فرومگذار.(قشیری،۱۳۸۸ : ۲۴۷) یکی از اعراب بادیه نشین شتر خویش را یله کرد و گفت : بر خدا توکل کرده ام. پیامبر خدا(ص) بدو فرمود : اِعقِلهَا وَ تَوَکَّل. «شترت را ببند و در عین حال به خدا توکل کن.» پس توکل با توسّل به اسباب منافاتی ندارد. (زمانی،۱۳۹۲ ، ج۱ ، ص۳۱۷)
مولوی یکی از دلایل عدم تعارض جهد با توکل را حدیث الکاسب حبیب الله می داند و معتقد است که کاسب می تواند کسب کند و در عین حال توکل داشته باشد و از قبَل این کسب و آن توکل به مقام حبیب اللهی برسد. نکته جالب توجه در مناظره شیر و نخجیران این است که شیر مقام توکل را نفی نمی کند بلکه معتقد است که جهد با توکل منافاتی ندارد در حالی که نخجیران جهد را نفی و انکار می کنند و معتقدند که باید تنها توکل داشت.
گفت شـیر : آری ، ولـــی رب الــعباد نردبـانی پیـــش پـــایِ مـــا نــهـاد
پایـه پایـه رفـــت بایــد ســـوی بام هست جبری بودن این جا ، طمــع خـام
پای داری چون کُنـــی خود را تو لنگ؟ دست داری ، چون کُنی پنهان تو چنـگ؟
خواجه چــون بیلی بــه دستِ بنده داد بی زبـان مــعلــوم شــد او را مُـــراد
دست ، همچون بیل اشارت های اوسـت آخراندیــشی ، عبــارت هــای اوسـت
چون اشـــارت هــاش را بر جان نهی در وفــای آن اشــارت ، جــان دهــی
بس اشـارت هــای اســرارت دهـــد بـار بــردارد ، ز تـــو کــارت دهــد
حاملـی محمــول گــردانــد تــو را قابلــی مقـــبول گـــردانـد تـــو را
قابلِ امـر ویـــی ، قـــایــل شــوی وصل جویی ، بعد از آن ، واصـل شـوی
سعی شکـرِ نعمــتش ، قــدرت بــود جبرِ تــو ، انکـــارِ آن نعمـــت بُــود
شکر قدرت ، قدرتــت افــزون کنــد جبر ، نعــمت از کفـــت بیرون کــند
جبر تو ، خفتـن بُــود در ره مخســب تا نبـــینی آن در و درگـــه مخــسب
هان مخســب ای جــبری بی اعتبــار جــز بــه زیــر آن درخــتِ میوه دار
تا که شاخ افشان کند هــر لحــظه باد بر ســرِ خـــفتــه بـریــزد نُقل و زاد
جــبر ، خفـــتن در میــانِ رهــزنان مــرغِ بــی هنگــام کــی یابد امــان
ور اشـارت هــاش را بینــی زنــی مــرد پنــداری و چــون بینی ، زنــی
این قدر عقلی که داری ، گــم شــود سَر ، که عقـل از وی بپــرّد ، دُم بــود
زآن که بی شُکری بود شوم و شـنــار مــی بَرَد بی شـــکر را در قـــعر نـار
گر توکّل می کــنی ، در کــار کــن کــشت کن پس تکیـــه بر جبــّار کن
(مولوی،۱۳۸۳ ، دفتر اول ، ابیات۹۴۷-۹۲۹)
از جمله مباحثی که ارتباط تنگاتنگی با مقام توکل دارد و به نوعی از آفات توکل بشمار می آید بحث جبر مذموم است که مولوی در مثنوی به تقبیح آن پرداخته است. جبر برای بعضی از صوفیه محملی شده است تا از زیر بارِ تکلیف و احکامِ شرعی شانه خالی کنند و این قصور و تقصیر را ناشی از مقام توکل و اقتضاآت آن بدانند. در این بخش ابتدا به تبیین جبر از منظر صوفیان متقدم و متأخر بر مولوی پرداخته و سپس به تبیین جبر حقیقی که منافاتی با جهد و کوشش و اختیار انسانی ندارد خواهیم پرداخت.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جبردر اصطلاح اهل کلام به معنی اسناد فعل بنده است به حق سبحانه و تعالی و آن خلاف قدر است که اسناد فعل بنده به خودش باشد نه به خدای تعالی . پس جبر افراط در تفویض امر است به خدای تعالی به صورتی که بنده در حکم جماد در آید که نه اراده ای او را است و نه اختیاری. و قدر افراط از جانب دیگری است به صورتی که بنده خالق افعال خود شود بالاستقلال و این هر دو در نزد اهل حق و سنّت و جماعت باطل است و حقیقت امر حد وسط این افراط و تفریط است که آن را کسب نامند و نزد صوفیه جبروت است .(تهانوی، ۱۹۸۴: ۱۹۹)
صوفیان گویند : « معنی جبّار دو گونه گفته اند: یکی صفتی فروشکننده و قهر کننده بود ، چندان که کسی خلق را قهر کند و گردن فرو شکند مر او را جبار خوانند و لکن همه جباران اندر جباری مذموم و نکوهیده باشند، اما خدای تعالی هر چه کند اندر ملک خویش کند و از وی برتر آمر نیست که امر او را خلاف کند وی اندر جبّاری محمود باشد. و گروهی گفته اند جبّار آن باشد که هر تدبیری که وی کند کس تدبیر وی را نتواند شکافتن و این صفت خدای تعالی و تقدس است، که کس عزیز کرده او را نتواند خوار کردن و خوار کرده او را نتواند عزیز کردن. و گروهی گفته اند: جبّار آن باشد که شکسته را باز بندد کسی را که دست های شکسته را بندد وی را جبّار خوانند، و چون خدای تعالی جبّار است که همه عیب هایوی به صلاح تواند آوردن، و همه شکستگی ها وی تواند درست کردن و همه درویشان را وی توانگر تواند کردن، و همه ذلیلان را وی تواند عزیز کردن. خدای تعالی موصوف است به صفات خویش، اگر خلق او را وصف کنند یا نکنند . او مسمّا است به اسمای خویش، هر که چند خلق او را تسمیت کنند یا نکنند. و این مسأله مختلف است میان ما و معتزله، نزدیک ما خدای تعالی موصوف است به صفات خود ، نزدیک معتزله خدای تعالی را صفات نیست». ( مستملی بخاری، ۱۳۶۳، ج ۱ ، ص ۱۲۰)
اجتماع است مر اهل سنّت و جماعت را که خلق دمی نزنند و چشم بر چشمی ننهند و یک جنبیدن نجنبند. مگر به قوّتی که خدای تعالی پدید آورد اندر ایشان. پس نزدیک اهل سنّت و جماعت استطاعت مع الفعل است، معنی این سخن آن است که استطاعت بنده اندام وی نیست و لکن قوّتی است که خدای تعالی اندر اندام آفریند در آن وقتی که بنده فعلی کند. خدای تعالی برابر کار کردن اندر وی قوّت همی آفریند، قوّت به آغاز کار پدید آید و با تمام گشتن کار سپری گردد. این بیان مذهب ما است که یاد کردیم. (همان: ۱۹۶) «ما گفتیم ما مختاریم نه آن است که خدای تعالی به ما مفوّض کرده است تا هرچه خواهیم کنیم، از بهر آن چه هر چه به بنده مفوّض باشد خواهد کند و خواهد نکند ، به فعل مثاب نباشد و به ترک معاقب نباشد. ولکن مختاری بندگان آن است که مجبور نداند چون درختی که او را باد بجنباند یا سنگی که از کوه فرو افتد، ولکن مختارند بدان معنی که امر کرده است و نهی کرده است تا امر بر وی واجب آمد و نهی همچنین. باز وقت فعل چون بنده خواهد که از این دو کار یکی بکند آن خواست انکار و اختیار وی اندر سرّ وی خدای تعالی آفریند، همچنان که به اندام ظاهر کاری کند آن حرکات آن فعل اندر وی خدای آفریند. جمله مذهب ما این است که بنده کاسب است اقوال را به زبان و افعال را به جوارح و فکرت و تصوّر را به قلب و این همه را خالق خدای است تعالی و تقدّس. حسن بن علی رضی الله عنهما گفت خدای را عزّوجلّ به اکراه طاعت ندارند از بهر آن که بر طاعت کسی اکراه کند که او را بدان حاجت باشد. (همان، ج۱ ، ص۲۰۴) و سهل ابن عبدالله گفت خدای تعالی نیکان را قوت بر طاعت نه به جبر داد و لکن قوت به یقین داد. و یکی از بزرگان گفته است: «هر که به قدر ایمان نیاورد کافر است و هر که معاصی به خدای تعالی حوالت کند فاجر است. و گروهی مرگ جبر را محال داشتند و گفتند جبر نباشد مگر میان دو ممتنع یکی فرماینده و یکی ناکننده ، تا فرماینده مر او را جبر کند بر آن. و معنی جبر آن باشد که یکی چیزی خواهد و دیگری جز آن خواهد، این مر آن را، یا آن مر این را به قهر به مراد خویش آرد. و این معنی صورت نگیرد میان بنده و خدای تعالی. (مستعملی بخاری،۱۳۶۳،ج۱،ص ۲۰۵)
جبری گوید: مرا فعل نیست و عارف نیز چون گوید مرا فعل نیست به ظاهر مثلین آمدند و لکن اندر زیر این سرّی است پنهان و آن آن است که جبریان فعل نبینند و عارفان مفعول نبینند. و جبری گوید مرا فعل نیست و عارف گوید مرا مفعول نیست، فعل نادیدن کاهلی است و مفعول نادیدن جوانمردی. چون جبری گفت مرا فعل نیست امر و نهی تباه کرد و وعده و وعید تباه کرد و مر خدای تعالی را به امر و نهی فعل مخطی کرد و مر خویشتن را به کردن و نا کردن معذور کرد و بندگی را از میانه برداشت و شریعت را تباه کرد. باز عارف چنین نگفت و لکن گفت: مرا فعل نیست و خداوند عزّوجلّ را بر من امر است و نهی است و وی را با امر و نهی حکم است و بر طاعت وعد است و شریعت حق است و مرا از موافقت بُد نیست و خلاف کردن روی نیست و بنده را از بندگی کردن چاره نیست.(همان ، ۱۳۶۳ ، ج۱ ، ص۲۰۲)
امام محمد غزالی در کیمیای سعادت ذیل عنوان« آدمی در نفس اختیار خویش مضطر است»(ص۸۰۱) آورده است:« اگر چه ظاهراً کار آدمی به اختیار وی است و لکن خود در نفس اختیار خویش مضطر است، اگر خواهد و اگر نخواهد. (ص۸۰۴) و عین القضات نیز بر همین عقیده است و آدمی را مختار مضطر می داند. و در تمهیدات آورده است. امّا آدمی مسخّر یک کار معین نیست بلکه مسخّر مختاری است چنان که احراق بر آتش بستند، اختیار در آدمی بستند، چنان که آتش را جز سوزندگی صفتی نیست. آدمی را جز مختاری صفتی نیست. پس چون محل اختیار آمد به واسطه اختیار از او کارهای مختلف در وجود آید اگر خواهد که حرکت کند از جانب چپ، و اگر خواهد از جانب راست، اگر خواهد ساکن باشد و اگر خواهد متحرک. از بهر این کار او را بدین عالم ابتلا و امتحان فرستادند که «لِیَبلُوَکُم أیُّکُم أحسَنُ عَمَلاً» (سوره ملک آیه۲) اگر خواهد مختار مطیع بود و اگر خواهد نبود. پس مختاری در آدمی چون مطبوعی آب و آتش و نان و گوشت است در تری و احراق و سیری و غذا دادن. بعدما هر که را برای سعادت آفریدند جز مختار حرکات اهل سعادت نباشد و هرکه را برای شقاوت آفریدند جز اعمال اهل شقاوت نباشد. (عین القضات، ۱۳۸۶: ۱۸۹)
نسفی گوید : در نزد اهل شریعت آدمی مجبور باشد، چون نزدیک ایشان هر چه هست به علم و ارادت حق است، و امکان ندارد بر خلاف علم و ارادت حق چیزی پیدا آید، پس جمله ی آدمیان در اقوال و افعال مجبور باشند. این سخن بنا بر آن است که معلوم تابع علم است، یا علم تابع معلوم، به نزدیک اهل شریعت معلوم تابع علم است پس هر چیز که باشد او را مقداری معلوم بود که از آن در نتواند گذشت،آن چنان که خدای در ازل دانسته است آن چنان باشد و به نزدیک اهل حکمت تابع معلوم است، پس اقوال و افعال آدمی را مقداری معلوم نباشد، تحصیل علوم و تحصیل مال به سعی آدمی تعلّق دارد، هر چند سعی بیش علم و مال بیش حاصل شود، نیکی و بدی کردن، و اندک و بسیار خوردن به اختیار وی تعلّق دارد هر چند سعی بیش کند بیش یابد. (نسفی، ۱۳۵۹٫:۲۰۳)بدان که شک نیست که افلاک و انجم ، لوح محفوظ و کتاب خدای اند، و هر چیز که در این عالم بود و هست و خواهد بود جمله در کتاب خدای نوشته است. امّا بدان که احکامی که در افلاک و انجم نوشته است احکام کلّی است نه جزوی، و اثرها که در این عالم سفلی از حرکات افلاک و انجم ظاهر می شوند، بر وجه کلی ظاهر می شوند نه جزوی. به این سبب ما را اختیاری است و حاصل کردن آن چه می خواهیم و دفع کردن آن چه نمی خواهیم به سعی و کوشش ما باز بسته است. امّا افلاک و انجم را اختیار نیست. آفتاب بر همه کس یکسان تابد و اختیار ندارد که بر بعضی تابد و بر بعضی نتابد. امّا ما را اختیاری هست ،اگر خواهیم در آفتاب باشیم و اگر نخواهیم نباشیم. دفع حرارت از آفتاب ممکن نیست، اما از خود ممکن است. (نسفی، ۱۳۸۵: ۱۹۹ به بعد)
بدان که نطفه لوح محفوظ آدمی است ، هر چیز که در آدمی پیدا آید در نطفه وی نوشته بودند، و هر چیز که در نطفه آدمی نوشته است، آدمی در آن مجبور است. امّا هر چیز که در این لوح محفوظ نوشته است به طریق کلّی است نه به طریق جزوی. به این سبب ما را به این چیزها اختیار است، یعنی حاصل کردن آن چیزها خود را و دفع کردن آن جیزها از خود به سعی و کوشش ما باز بسته است. اکنون بدان که در نطفه آدمی جسم و روح و استعداد و افعال آدمی نوشته است و آدمی در بودن جسم و روح خویش مجبور است، و در بودن استعداد خودهم مجبور است ، امّا در کردن افعال خود مختار است، ار آن جهت که جسم و روح و استعداد آدمی در نطفه به طریق جزوی نوشته است و افعال آدمی به طریق کلّی نوشته یعنی کمیت و کیفیت روح و جسم و استعداد در نطفه نوشته است و در آنها آدمی مقدّر است اما کمیّت و کیفیّت افعال در نطفه ننوشته است و افعال آدمی مقدر نیست. (همان: ۲۱۱ به بعد) بدان که در نطفه آدمی ننوشته است که این فرزند علم چند آموزد و چون آموزد مال چند حاصل کند و چون حاصل کند. امّا استعداد تحصیل علم و حکمت و استعداد تحصیل مال و جاه نوشته است. پس علم و حکمت نصیب این فرزند است امّا موقوف به سعی و کوشش این فرزند است. و تفاوت میان این فرزند و دیگر فرزندان آن باشد که تحصیل علم و حکمت برین فرزند آسان است و به اندک سعی و کوشش به مقصود و مراد برسد، به خلاف فرزندان دیگر که در نطفه ایشان این استعداد ننوشته است. ای درویش به یقین معلوم شد که آدمی به استعداد و سعی و کوشش به مقصود و مراد می رسد، و در استعداد مجبور است و در سعی و کوشش مختار. اکنون بدان که استعداد هر چیزی مناسب حال آن چیز است، باز این استعداد در حق هر کس بر تفاوت باشد، استعدادی باشد که به اندک سعی و کوشش، علم و حکمت بسیار حاصل کند و استعدادی باشد که نکند. هر چیزی استعدادی دارد و در نطفه هر فرزند که استعداد چیزی نوشته اند آن چیز نصیب آن فرزند است و آن فرزند را برای آن چیز آفریده اند و عمل آن چیز بر وی آسان کرده اند. این است بیان جبر و قدر. (نسفی: ۲۱۴ به بعد)
جبر چهار است: جبر جزیی و این ضدّ اختیار است و سالک در بدایت حال باید داند که نفس او را اختیاری هست که امر و نهی ، وعدو وعید بر آن متفرّع است که «إنَّ النَّفسَ لأمَّارَه بالسٌّوءِ»(سوره ی یوسف،آیه ی ۵۳) و امر بی اختیار نباشد و اگر چه در حقیقت ایشان مجبورند، امّا از مجبوریّت خود آگاهی ندارند. و جبرِ تیقّن که آن در مرتبه افعال است. و جبرِ تخلّق و آن در مرتبه ی توحید صفات است، و متوسطان در این مرتبه مجبوریت خود را مشاهده می نمایند. و جبر کلی که آن را جبر تحقیق خوانند، بقای بعدالفناء اخصّ الخواص را دست دهد و در این مرتبه جبر و جابر و مجبور یکی باشد و باز اینجا اختیار روی نماید، و چنان چه در بدایت مختار بود این جا نیز چنان چه در جبر جزیی. ( کاشفی، ۱۳۶۲ : ۴۵)
حاصل کلام آن که : صوفیان به اختیار انسان معتقدند و سعی و کوشش او را باطل نمی انگارند و گویند دلیل این اختیار اوامر و نواهی حق تعالی است که عمل بدان باعث نجات و یا هلاکت بنده شود. منتها در توجیه واین مطلب مختلف اند: غزّالی و پیروانش آدمی را مختار مضطر می دانند نه مجبور، به این معنی که بنده در به جا آوردن اعمال خود و بذل وجود و سعی و کوشش خویش مختار است اما اختیارش اضطراری است، چه وجود و اعضا و جوارحش ساخته حق است و بر همین وجود و اعضا و جوارح است که امر و نهی تعلّق می گیرد، بنابر این در انتخاب اوامر و نواهی و مقدار سعی و کوشش او در آن راه که نتیجه اش سعادت و شقاوت ابدی است مختاری است مضطر. و گروهی دیگر گویند: قول و فعل آدمی را مقداری نیست و دانش او تابع مکتسبات او است ، بنابر این هرچه سعی و کوشش بیشتر نماید به هدف خود بهتر و بیشتر خواهد رسید و بالعکس. لذا نیکی و بدی کردن یا تحصیل علم و جاه نمودن بسته به سعی و کوشش بنده وار است و از این جهت است که این طایفه کسب و کار و عمل را مانع توکّل و یا سلوک نمی دانند.
نسفی گوید: هر چه در این عالم بوده و هست و خواهد بود همه به طور کلی در لوح محفوظ نوشته شده است، و آن چه در آدمی پدید می آید در نطفه ای که باعث وجود او است نوشته شده است، امّا این نوشته و پیش بینی به صورت کلّی است نه جزیی. بنابر این آدمی در کلیات خلقت خود مجبور است ، و در کمیّت و کیفیّت افعال خویش مختار.یعنی از لحاظ خلقت بشر نمی تواند تغییر و تبدیل و کم و کاستی در وجود خود دهد امّا در کیفیت افعال و اعمال خود می تواند دخل و تصرفی نماید. مثلاً استعداد تحصیل علم و دانش و یا کسب مال و جاه امری است فطری ولی چگونگی این تحصیل و کم و کاستی آن به سعی و کوشش خود آدمی بستگی دارد. این استعداد است که یکی را عالم و دیگری را کاسب و مال اندوز می کند ولی مقدار تحصیل علم و چگونگی آن، یا کسب مال و حد و اندازه آن بسته به سعی و کوشش خود آدمی است. درباره جبر و کیفیت آن و این که آیا انسان مجبور است یا مختار سخن بسیار گفته اند. جهت اطلاع از نظر صوفیان در این باره( ر ک : شرح تعرف، ج ۱، ص ۱۲۰ به بعد و ص ۱۸۷ تا ۲۱۰ و کیمیای سعادت، ص ۱۰۸ به بعد ، و انسان کامل، نسفی، ۱۹۶ تا ۲۱۷).
در مثنوی جبر و جبری بودن مذموم است چه جبر در لغت به معنی شکسته بندی است، و جبری شدن کار بی دست و پایان است و از راه بازماندگان است ، چون خفتن در نیم راه است که نتیجه ی آن عقب ماندن از کاروان و یاران طریقت خواهد بود. شمس تبریزی جبر را از تلون می داند و گوید: «نامه ی کردارت متلوّن است و این تلوّن از جبر است. آخر این جبر را این طایفه بد دانند، اگر تو بدین جبر معامله کنی از بسیار فواید بازمانی چندانی نیست که بگویی برویم بخسبیم تا خدا چه فرماید. جبر را این طایفه دانند ، ایشان چه دانند جبر را. آخر جبر را تحقیق است؛ و تقلید است آخر در تقلید چرا نگری، سوی تحقیق چرا نمی نگری». ( شمس تبریزی ، ۱۳۸۵: ۳۱) مولانا اختیار را امری حسّی می داند و جبر را نوعی سفسطه در کلام می پندارد.