آن که دست دولتش را بوسه داده است آفتاب
آن که پای همتش را سر نهاده است آسمان(۵۴۷۱)
*رشک کردن خورشید؛ تشخیص:
مه وخورشید را رشک آید‌ای خسرو ز جام تو
خطایی کس نیابد هیچ گه اندر کلام تو(۸۲۸۶)
*خورشید کسی یا چیزی بودن؛ کنایه از شهرت و برتری داشتن:
سر فراز عرب و فخر بزر گان عجم
خواجه بو احمد خورشید همه آل تمیم(۴۸۵۲)
یمین دولت ابوالقاسم آفتاب ملوک
امین ملت محمود شاه ملک پناه(۶۸۸۱)
و نیز نک ابیات: ۶۶۹۴، ۶۴۹۳، ۲۵۹۲، ۴۹۷۶، ۵۰۵۰، ۳۰۳۷، ۱۹۹۷، ۷۳۷۳، ۵۳۷۰، ۲۳۷۹،۶۸۷۵ ، ۶۱۸۰، ۶۷۲۱، ۱۹۹۷، ۶۰۳۴، ۲۲۱، ۲۱۸۴ و ۳۹۷۲
*ستاره‌ی خورشید خرگاه کسی بودن؛ کنایه از مقام و منزلت والا:
کنون چنان شدم از بر او کجا تن من
به ناز پوشد توزی و صدره‌ی دیباه
به راه منزل من گر رباط وبران بود
کنون ستاره‌ی خورشید باشدم خرگاه(۲۰-۷۲۱۸(
*خورشید رخ، صفت هنری و کنایه از زیبا و دلربا:
او سمن سینه و نوشین لب وشیرین سخن ست
مشتری عارض و خورشید رخ وزهره لقاست(۵۴۴(
*خورشید سیر، صفت هنری وکنایه از بلند همت و سخی آن که سیر او مانند خورشید است:
فخر همه شاهانی خورشید سیر شاها
از دریا دل داری و ز کوه جگر داری(۸۱۷۸)
*خورشید فعال، صفت هنری وکنایه از بلند همت و سخی، آن که فعل او شبیه خورشید است:
ای نه جمشید و به صدر اندر جمشید فعال
ای نه خورشید و به بزم اندر خورشید فعال(۴۳۸۸)
*خور لنگر، صفت هنری، و وصفی از لنگر:
به پیش راه وی اندر پدید شد رودی
هلال زورق و خور لنگر ستاره سنار(۱۱۹۷(
*خورشید مثال؛ صفت هنری وکنایه از سخی و بلند همت آن که شبیه خورشید است:
کیست اندر همه عالم چو تو دیگر ملکی
مملکت بخش و فلک جنبش و خورشید مثال(۴۲۷۷)
*خورشید را جوزا برترین برج است؛ تشبیه تمثیلی برای مصراع اول:

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

جهان را برترین جای است زیر پایه‌ی تختش
چنان چون برترین برج است مر خورشید را جوزا(۲۰)
*خورشید چو ناپدید شود سیاه وتیره شود جهان؛ تشبیه تمثیلی برای بیت اول:
چو روی خویش بپوشید روز من بشکست
نبود جای شگفت و شگفتم آمد از آن
هرآینه که چو خورشید ناپدید شود
سیاه وتیره شود گر چه روشن است جهان(۸-۶۳۰۷)
*آفتاب را بی نشان یافتن؛ تمثیل برای مصراع اول:
گفتم نشان تو زکه پرسم، نشان بده
گفت آفتاب را بتوان یافت بی نشان(۵۳۷۴)
آماج

• • آماج: آن خاک را خوانند که نشانه‌گاه تیر بود(اسدی طوسی،۱۳۶۵: ذیل آماج). با واژه‌ی آماج ۱ تشبیه ساخته شده است:

*کاغذ آماج سلطان؛ مشبهٌ‌به دَرَق‌ها از جهت سوراخ سوراخ:
گشته از تیر خدنگ اندر کف مردان به جنگ
دَرَق‌ها چون کاغذ آماج سلطان پر ثقب(۱۰۴)
آهن
فرخی با واژه‌ی آهن ۱۱ تصویر شامل ۳ تشبیه، ۲ استعاره۲ کنایه و ۴ مجاز ساخته شده است:
* مشبهٌ‌به ممدوح(سلطان محمد بن محمود غزنوی) از جهت قدرت و استحکام:
تو به قیاس آهنی و دشمن کوه ست

۴-۶-۳ نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی
نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی سه بُعد جذابیت بصری، دسترسی به خدمات، دسترسی به حمل و نقل عمومی دارد(مظلومی,۱۴۵:۱۳۸۹) که برای سنجش این متغیر گویه ­های زیر در قالب طیف لیکرت طراحی شده ­اند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

متغیر نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی در قالب ۱۲ گویه با پنج گزینه، کاملاً مخالف، مخالف، نظری­ندارم، موافق و کاملاً­ موافق ارائه گردیدند. کد­گذاری پاسخ­ها در گویه ­ها بدین ترتیب است: گزینه کاملاً­ موافق ۵، موافق ۴، نظری­ندارم ۳، مخالف ۲ و کاملاً مخالف ۱.
سطح سنجش این متغیر فاصله­ای و دامنه مجموع نمرات بین ۱۲ تا ۶۰ می­باشد.
جدول۴- ۳ تعریف عملیاتی متغیر نگرش به ویژگی­های فضایی- کالبدی

ابعاد

گویه ­ها و سؤالات

آلفا

جذابیت بصری

۱- نمای ساختمان­ها و طراحی و هماهنگی آنها در پرند/ نسیم­شهر برای من جذاب است.
۲- سیمای کوچه­ها، خیابان­ها و میدان­ها در پرند/ نسیم­شهر منظم و زیبا هستند.
۳- پارک­ها و فضاهای سبز پرند/ نسیم­شهر زیبا و جذاب هستند.
۴- کوچه­ها و خیابان­ها در پرند/ نسیم­شهر از نظافت و پاکیزگی لازم برخوردار است.

۸۸۸/۰
۸۹۰/۰
۸۸۶/۰
۸۷۷/۰

دسترسی به خدمات

۵- خدمات بهداشتی و درمانی(بیمارستان، اورژانس و …) شهر متناسب با نیاز ساکنین است و نیازی به رفتن به شهرهای مجاور مثل تهران نیست.
۶- خدمات آموزشی(مدارس ، کتابخانه و …) شهر متناسب با نیاز ساکنین است و نیازی به رفتن به شهرهای مجاور مثل تهران نیست.
۷- خدمات ورزشی و تفریحی(سالن ورزشی، پارک، استخر و…) شهر متناسب با نیاز ساکنین است و نیازی به رفتن به شهرهای مجاور مثل تهران نیست.
۸- خدمات تجاری(فروشگاه­ها، پاساژها، مغازه­ها و…) شهر متناسب با نیاز ساکنین است و نیازی به رفتن به شهرهای مجاور مثل تهران نیست.

۸۸۰/۰
۸۷۴/۰
۸۷۱/۰
۸۷۶/۰

دسترسی به حمل و نقل عمومی

۹- تعداد وسائل حمل ونقل عمومی و ایستگاه­ها متناسب با نیاز شهروندان است.
۱۰- ایستگاه­های اتوبوس و تاکسی به خوبی در سطح شهر توزیع شده ­اند.
۱۱- حمل و نقل عمومی دسترسی به نقاط مختلف شهر را به آسانی فراهم می­ کند.
۱۲- امکانات حمل و نقل بین­شهری ، برای رفت و آمد به شهرهای مجاور مناسب است.

۸۶۸/۰
۸۸۸/۰
۸۷۴/۰
۸۷۹/۰

۵-۶-۳ طول مدتِ سکونت(عامل زمان)
طول مدتِ سکونت را در قالب یک سؤال(چه مدت در پرند/ نسیم­شهر ساکن بوده­اید؟ زیر۱سال/ ۱ تا ۳ سال/ ۳ تا ۵ سال/ ۵ تا ۷ سال/ بیش از ۷ سال) سنجیدیم. این گویه با طیف پاسخ ۵ قسمتی(خیلی­کم، کم، متوسط، زیاد، خیلی­زیاد) مورد سنجش قرار می­گیرد که به ترتیب نمره ۱ تا ۵ به آن­ اختصاص می­یابد.
سطح سنجش این متغیر ترتیبی می­باشد.

امام علی (علیه السّلام) در رفع این احساس تکبر و خود کامگی اقداماتی داشتند که اغلب ارشادی بود و در برخی موارد، لحن تندی به خود می گرفت. در نامه ای شدید اللحن به اشعث بن قیس والی آذربایجان می نویسد: تو حق ندارى نسبت به رعیّت استبدادى ورزى‏.^[۵۰۹]
در نامه به مالک اشتر فرماندار مصر، او را از هرگونه انحصار گرایی واختصاص قائل شدن در اموال عمومی حذر می دهد و او را از باز خواست در محضر عدل الهی حذر می دهد ^[۵۱۰] و تنها راه رفع غرور و تکبر را، توجه به عظمت حکومت خداوند می داند.^[۵۱۱]
در مورد گزارشهای چپاول در بیت المال و مصرف انحصار گونه اموال عمومی سا کت نمی نشیند در نامه ای که به یکی از کارگزارانش که از تخلف او در مصرف بیت المال آگاه شده بود نگاشت؛ علاوه بر دستور بازگرداندن اموال به بیت المال با شدت عمل با برخورد نموده و به او علاوه بر خبر از عذاب اخروی وعده مجازات بدنی در دنیا نیز می دهد.^[۵۱۲]
خود را به عنوان زمامدار مسلمین با هر یک از آنان برابر می داند و در نامه به مصقله بن هبیره به مسأله مساوات همه مسلمین در بهره برداری از بیت المال تصریح می کند.^[۵۱۳] همچنین تصریح می کند در اجرای احکام الهی بین فرزندان و اطرافیانش نیز تبعیض قائل نمی شود و در صورتی که از فرزندانش خبر تخلفی در بیت المال بشنود حتماً حق بیت المال را از ایشان ستانده و به بیت المال باز می گرداند و خطای ایجاد شده را جبران می کند.^[۵۱۴]
در نامه ای دیگر به یکی از کار گزارانش طبق گزارشی که خیانت او نسبت به بیت المال به دستش رسیده، ضمن توبیخ او از او می خواهد سریعآً حساب اموال را برایش ارسال کند و او را از حسابرسی قیامت برحذر می دارد.^[۵۱۵]
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

یکی از رفتارهای انحصارگرایانه خلفای قبلی، تقسیم نامساوی بیت المال بود. اولین تفاوت ها در پرداخت سهم خزانه مملکت میان مردم در زمان خلیفه دوم به وجود آمد. عمر به تقلید از فارسیان دیوان هایی تشکیل داده بود و در آن به تقسیم طبقات مردم بر حسب حرف و شئون اجتماعی پرداخته بود و در تقسیم بیت المال نیز با توجه به این طبقه بندی رفتار می کرد؛ از این رو بسیاری از اصحاب که افتخار همراهی با پیامبر را داشتند و از شأن والای اجتماعی برخوردار بودند بهره ای بیشتر از بیت المال داشتند. این اقدام در زمان عثمان شدت گرفت و فاصله اقتصادی زیادی میان طبقات مختلف شکل گرفت. امام علی (علیه السّلام) پس از رسیدن به حکومت با شیوه دو خلیفه قبل در تقسیم بیت المال مخالفت نمود. ایشان در سخنانشان به مسئله اعطای مساوی از بیت المال و تفاوت قائل نشدن میان مسلمین به بهانه های مختلف اشاره داشت و با افتخار از اقدام خود یعنی از بین بردن دیوان های بخشش از بیت المال و تقسیم بیت المال به شیوه پیامبر سخن می گوید.^[۵۱۶]
امام علی (علیه السّلام) در اولین روز های خلافت مردم را جمع نمود و در خطبه ای به برقراری مساوات بین همه مسلمین بدون توجه به سوابق ایشان در اسلام یا قرابت با پیامبر (صلّی الله علیه وآله وسلّم) تأکید نمود و همه را برای تقسیم بیت المال به طور مساوی دعوت نمودو فرمودند: آگاه باشید هر کس از مهاجرین و انصار از اصحاب رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) چنان تصور می کند که به خاطر مصاحبت با پیامبر خدا بر دیگران فضیلتی دارد باید بداند که فضیلت آشکار و درخشان برای روز جزاست و نزد خدا پاداش و اجر خواهد داشت؛ پس اکنون نباید امتیازی بخواهد. اما هرکس که دعوت خدا و رسول خدا (صلّی الله علیه وآله وسلّم) را اجابت کرده شریعت را تصدیق کرده، با ما به یک قبله نماز می خواند مستحق برخورداری از حقوق و حدود مقرر اسلامی خواهد بود. شما همگی بنده خدائید و این اموال از آن خداست که باید یکسان بین شما تقسیم شود هیچ کس را درآن بر دیگری برتری نیست.^[۵۱۷]
سیره امام علی (علیه السّلام) در تقسیم غنایم آن بود که از تقسیم مردم به عرب و عجم خویش و بیگانه و عبد و حر، خود داری می کرد و هر گونه انحصار طلبی را کنار گذاشت. حتی در یک مورد برادرش عقیل که عیالمند و دارای اوضاع اقتصادی نامناسب گشته بود از او خواهان کمک مادی از بیت المال شده بود و سهمی از بیت المال برای سامان بخشیدن به زندگی اش طلب نموده بود، ایشان به سختی با این امر مخالفت نمود و به او فرمودند من و تو در استفاده از بیت المال مانند یکی دیگر از مسلمانانیم و امتیازی بر یکدیگر نداریم.^[۵۱۸]
یکی از روش های حکومتی عثمان که علی (علیه السّلام) از همان ابتدا به شدت با آن به مخالفت پرداخت خویشاوند پذیری او و پرداخت ویژه از بیت المال به نزدیکانش و مسابقه آنان برای حیف و میل اموال عمومی بود، عاملی که اسباب مرگ عثمان را فراهم ساخت.^[۵۱۹]
این خویشاوندی زمینه رانت خواری اسلامی را فراهم آورد یعنی حاکمان و کارگزارانشان در پشت پرده صله ارحام و رسیدگی به خویشاوندان که جنبه ای نیکو و مذهبی داشت، به غارت بیت المال و پیوند نمودن ثروت های عمومی به اموال قوم و قبیله خود پرداختند و بقیه مسلمین را از حقوق اصلی خود محروم نمودند. روی همین اصل است که امام در نامه به مالک اشتر در مورد نحوه رفتار با اطرافیان و خویشاوندان، از او می خواهد از هر گونه عملی که سبب برتری دادن آنان نسبت به عوام مردم می گردد، همچون بخشش زمین یا انعقاد قرارداد به نفع ایشان خودداری کند؛ زیرا سود مادی این اعمال نصیب اطرافیان می شود و در عوض بی اعتباری و عیب و ننگ را برای کارگزار متخلّف به دنبال دارد.^[۵۲۰] همه این تذکرات برای آن است تا جلوی نفوذ عده قلیلی در دستگاه حکومت و بهره برداری آنها از یبت المال و فرصت های کسب منفعت ایجاد شده گرفته شود .
هم چنین وقتی گزارشی از رفتار انحصار گرایانه حاکم اردشیرخره در بخشش اموال بیت المال به یکی از اقوامش، به ایشان می رسد؛ در نامه ای ضمن تشریح عمل ناپسند او نتیجه این عمل او را بر انگیختن خشم و غضب الهی، نافرمانی پیشوای عادل و خیانت به مسلمانان و پایین آمدن منزلت او نزد امام می داند.^[۵۲۱]
یکی از رفتار های انحصار گرایانه اقتصادی در بعد تجارت، احتکار است. همانطور که اشاره شد احتکار در توزیع و فروش آن است که صاحب کالا با اقدام ممانعتی خود در پخش کالا می خواهد در جریان قیمت های بازار تأثیر بگذارد وآن را به نفع خویش سوق دهد تا سود مادی خود را حداکثر کند . در نظر امام علی (علیه السّلام)، احتکار یکی از گناهان بزرگ و شیوه بدکاران محسوب می شود^[۵۲۲]
ایشان احتکار اموال عمومی را از ویژگی نادانان می داند،^[۵۲۳] زیرا فرد نادان و بی تجربه گاه با انجام عملی به ظن خویش منفعت کسب کرده اما در واقع خسارت والایی به او می رسد. فرد احتکار کننده نیز با این که با تلاش خود مال زیادی فراهم می کند در صورت اجرای عدالت در دنیا به مجازات دنیوی دچار می گردد و درآخرت به عنوان عامل یک گناه کبیره به عذاب دردناک اخروی دچار می گردد.
امام علی (علیه السّلام) به لزوم جلوگیری از این فساد واقف بودند و هر روز در بازارها سرکشی می نمود و اصول تجارت و کسب رزق حلال را به فروشندگان متذکر می شد که از جمله این اصول خودداری از احتکار مایحتاج مسلمین بود. گذشته از تذکر لسانی با متخلفان از قوانین تجارت اسلامی برخورد می کرد و علاوه بر مجازت آنان، اموال احتکار شده را از انبارها خارج و برای فروش با قیمت عادلانه به انظار مردم می آورد.
ایشان در نامه خویش به مالک اشتر از او می خواهد از شکل گیری تجارت بر اساس احتکار جلو گیری کند و شرط تجارت سالم را رعایت عدالت در تعیین قیمت کالاو رضایت دو طرف معامله می داند.^[۵۲۴]
از سخنان مولا علی(علیه السّلام) در جای جای نهج البلاغه و ممانعت شدید ایشان از انحصار گرایی در امور مختلف این نتایج حاصل می شود: اولاً: رفتار انحصار گرایانه سبب ضرر به عموم مردم و نقصی برای حاکم جامعه است. ثانیاً: خلاف موازین عدالت و باعث اجحاف به یک طرف معامله یعنی خریدار می شود. ثالثاً: عاملان این رفتار انحصار گرایانه باید محاکمه شوند اگر این رفتار شرعاً حرام نباشد امام دستور منع آن را نمی دهد.^[۵۲۵]
یکی از راه های مبارزه با استئثار و انحصاری نمودن نعمت ها، آگاه ساختن مردم و تقویت فرهنگ و قدرت تفکر میان آنان و به تبع آن آشنا ساختن ایشان با حقوق شهروندی می باشد؛ زیرا بی بصیرتی و ناآگاهی مردم از مهم ترین زمینه های ایجاد خودکامگی و انحصار طلبی در میان کارگزاران می باشد. از این رو مولا علی (علیه السّلام) نیز از جمله مهم ترین وظایف خود را آگاهی رساندن و آموزش مردم و رهایی آنها از بند جهالت می داند^[۵۲۶]. از دیگر راه های مبارزه با انحصار طلبی بازرسی از اموال و دارایی های مسئولین و جلوگیری از دست اندازی آنان به بیت المال می باشد
سیره امام علی (علیه السّلام) در زمینه مبارزه با انحصار گرایی شامل موارد زیر می گردد:
– گماردن خبر چینان نامحسوس در میان کارگزاران و توجه به گزارشات مردمی موثق در مورد اعمال و رفتار کار گزاران حکومتی یا حیف و میل اموال بیت المال به نفع خود و خویشاوندانشان.
– شدت عمل در برخورد با کارگزاران خاطی و برکنار نمودن آنها از مناصب حکومتی و باز گرداندن اموال غارت شده به بیت المال مسلمین.
– سرزدن به بازارها و مجامع عمومی و تذکر دادن اوامر و نواهی الهی و جلوگیری از شکل گیری تجارت انحصار طلبانه احتکار میان بازاریان و تنبیه خاطیان به اشد مجازات و…
این شیوه ها می تواند الگوی عملی مبارزه با انحصار طلبی برای همه حکومت های اسلامی باشد.
نتیجه گیری
عدالت اجتماعی از اجرای عدالت فردی در میان تک تک افراد جامعه ناشی می شود. در واقع اجرای عدالت فردی گامی بزرگ در راستای عدالت اجتماعی است.
نظریات مختلف راجع به عدالت به مفاهیمی از قبیل مساوات، برخورداری یکسان از منابع و درآمدهای عمومی، نفی تبعیض و رضایت عامه اشاره دارند.
در دیدگاه اندیشمندان اسلامی راجع به عدالت علاوه بر موارد فوق مقابله حق و تکلیف، در نظر گرفتن استعدادها و توجه با تفاوت های طبیعی افراد مورد توجه است .
اجرای عدالت همواره مخالفانی به دنبال خواهد داشت این افراد کسانی هستند که به مدد صفاتی چون فرصت طلبی، سودجویی، طمع ورزی وخودخواهی، با بهره گرفتن از روابط ناعادلانه از منابع روز افزون و سرشار ملت به رایگان بهره می برند و با اجرای عدالت دست خود را از اعمال قدرت و بهره برداری های کلان کوتاه می بینند از این رو در راه اجرای عدالت اجتماعی سنگ اندازی می کنند.
مقابله با موانع پیش روی عدالت با اهرم هایی از قبیل بر انگیختن حس مسئولیت پذیری میان مردم و گسترش نظارت عمومی و شدت عمل دربرخورد با تخلفات مالی در بیت المال امکان پذیر است .
طی مسیر دشوار اجرای عدالت به مدد بهره گیری و به کار بستن رهنمودهای کلام الهی و معصومین (علیه السّلام) میسر خواهد بود.
پیشنهادات
پژوهش حاضر با بهره گیری از کلام قرآن کریم و نهج البلاغه سعی در ارائه راهکارهای اجرای عدالت اجتماعی و موانع پیش روی اجرای آن داشت. عدالت از جمله موضوعاتی است که عرصه پژوهش گسترده ای دارد، از این رو مواردی جهت پژوهش های بعدی پیشنهاد می گردد:
– بررسی اندیشه های عدالت خواهانه در مکاتب مختلف شرقی و غربی و مقایسه آنها با عدالت در اندیشه اسلامی و استخراج نظریه ناب و اصیل اسلامی در رابطه با عدالت .
– توجه به مقوله عدالت اجتماعی در وضع یا اصلاح قوانین و مجازات ها.
– نقش و اهمیت عدالت فرهنگی به عنوان زیر بنای عدالت اقتصادی و سیاسی.
– موارد جایگزینی روابط ناعادلانه به جای ضوابط در نظام های سیاسی کشورها و نقش آن در تشکیل شکاف های طبقاتی.
ـ نقش اساسی عدالت در شکل گیری نهضت ها و خیزش های عظیم مردمی در طی ادوار مختلف زندگی اجتماعی بشر.
فهرست منابع و مآخذ:
الف: منابع فارسی

1. 1. قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن کریم،۱۴۱۵ق.

1. 1. نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم: انتشارات مشهور، ۱۳۷۹.

1. 1. ابن خلدون، عبد الرحمن، مقدمه، ترجمه محمدپروین گنابادی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۶۲.

1. 1. احمد العلی، صالح، دولت رسول خدا، تر جمه هادی انصاری، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۱.

1. 1. اخوان کاظمی، بهرام، عدالت در نظام سیاسی اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۸۱ .

1. 1. ــــــــــــــــ ، عدالت در اندیشه های سیاسی اسلام، قم: بوستان کتاب ،۱۳۸۲.

1. 1. ۷- ارسطاطالیس، اخلاق نیکو ماخوس، جلد ۱، ترجمه سید ابو القاسم پورحسینی، تهران: دانشگاه تهران، بی تا.

1. 1. اسماعیلی یزدی، عباس،فرهنگ صفات، قم: مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۶.

1. 1. انوری حسن ، فرهنگ بزرگ سخن، جلد ۶ ، تهران : انتشارات سخن ، ۱۳۸۱ .

1. بابا پور، محمد مهدی، سیاست و حکومت در نهج البلاغه، قم: انتشارات تهذیب، ۱۳۸۹.

رستمیان، فروغ و حاجی بابائی، فاطمه، (۱۳۸۸)، اندازه گیری ریسک نقدینگی بانک با بهره گرفتن از مدل ارزش در معرض خطر(مطالعه موردی: بانک سامان)، پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی
سرمد، زهره، و همکاران، (۱۳۸۴)، روش تحقیق در علوم رفتاری، انتشارات آگاه، چاپ دوازدهم.
سباح، سجاد، بیک محمدی، جبران، (۱۳۸۷)، آشنایی با مقررات بال ۲، ماهنامه الکترونیکی بانک مسکن، شماره ۹۶
شادکام، حامد،(۱۳۸۵)، مجموعه مقالات نوزدهمین همایش بانکداری اسلامی، انتشارات موسسه بانکداری ایران
شباهنگ، رضا، (۱۳۸۹)، تئوری حسابداری، جلد دوم، انتشارات مرکز تحقیقات حسابداری و حسابرسی، چاپ نهم.
صورتهای مالی مدیریت شعب بانک نمونه به تفکیک استانی در سالهای ۱۳۸۶-۱۳۹۱
عالی‌ور، عزیز، (۱۳۷۵)، صورتهای مالی اساسی، جلد اول، انتشارات سازمان حسابرسی، چاپ دوم
فدایی نژاد، محمد اسماعیل و همکاران، (۱۳۹۰)، طراحی سیستم پشتیبان تصمیم گیری جهت مدیریت بانکی از منظر تجهیز منابع (مورد پژوهشی بانک کشاورزی)، مدیریت فناوری اطلاعات، دوره ۳، شماره ۶
قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، (۱۳۸۴)، نحوه ارائه صورتهای مالی بانک‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، به نشانی www.Seo.ir
کریمخانی، عباسعلی و فراتی، مهتاب، (۱۳۹۱)، بررسی اثر متغیرهای کلان اقتصادی بر منابع و مصارف بانک ها، اداره تحقیقات و کنترل ریسک بانک سپه
گروه مطالعات و مدیریت ریسک بانک اقتصاد نوین، (۱۳۸۷)؛ مدیریت دارایی-بدهی و ریسک نقدینگی در موسسات مالی، فرا سخن، چاپ اول
گروه مطالعات و مدیریت ریسک بانک اقتصاد نوین، (۱۳۸۷)، اندازه‌گیری و مدیریت ریسک عملیاتی در موسسات مالی، فرا سخن، چاپ اول
مشایخی، بیتا و شربعتی ایوری، علیرضا، (۱۳۸۸)، مقایسه سود و جریانات نقدی به عنوان معیارهایی برای ارزیابی عملکرد شرکت: بررشی نقش اقلام تعهدی، فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مالی، سال اول، شماره ۴

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

مؤمنی، منصور و فعال قیومی، علی، (۱۳۹۱)، تحلیل آماری با بهره گرفتن از SPSS، نشر مؤلف، چاپ ششم
محمدی، مهدی، (۱۳۹۲)، جزوه درسی طراحی و مطالعه مسائل یادگیری و آموزش، دانشگاه آزاد واحد قم
مروتی، ندا، (۱۳۸۹)، سنجش عملکرد بانک بر پایه مدل کارت امتیازیِ متوازن مطالعه موردی؛ شعب بانک سپه شهرستان سنندج، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد سنندج
مدیریت کل مقررات، مجوزهای بانکی و مبارزه با پولشویی (۲۰۰۵)، اصول راهنمای مدیریت ریسک برای موسسات ارائه دهنده خدمات مالی اسلامی (غیر از موسسات بیمه)، ترجمه مهدی کاظمیان، عبدالمهدی ارجمندنژاد، هیأت خدمات مالی اسلامی، گروه مطالعاتی: بانکی و اعتباری بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۸۵
مهدوی، غلامحسین و حسینی ازان آخاری، مهدی، (۱۳۸۷)، بهترین معیار برای ارزیابی عملکرد مالی چیست، پژوهشنامه اقتصادی، شماره ۳۱
مدیریت توسعه فرهنگ سرمایه گذاری بورس اوراق بهادار تهران، تجزیه و تحلیل صورتهای مالی به نشانی www.tse.ir
مدیریت کل نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری، (۱۳۸۲)، آئین نامه مربوط به سرمایه پایه بانکها و موسسات اعتباری، اداره مطالعات و مقررات بانکی
مدیریت کل نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری، (۱۳۸۴)، شناسایی درآمد عقود اسلامی بر مبنای روش تعهدی در نظام بانکی کشور، اداره مطالعات و مقررات بانکی
مدیریت کل نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری، (۱۳۸۶)، محاسبه وجه التزام در قراردادهای تسهیلات اعطایی، اداره مطالعات و مقررات بانکی
مدیریت کل نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری، (۱۳۸۱)، سود سپرده های سرمایه گذاری کوتاه مدت، اداره مطالعات و مقررات بانکی
مدیریت کل نظارت بر بانکها و موسسات اعتباری، (۱۳۸۰)، سپرده قانونی بانکها نزد بانک مرکزی، اداره مطالعات و مقررات بانکی
نبی، منوچهر، وفایی، سارا و افتخاری شاهی، جابر، (۱۳۸۸)، مطالعه تطبیقی بانکداری اسلامی و متعارف در ایران و مالزی(با رویکرد سودآوری)، دومین کنفرانس بین المللی توسعه نظام تامین مالی در ایران
وفادار، عباس، (۱۳۷۷)، نسبتهای مالی و تجزیه و تحلیل صورتهای مالی بانک‌ها، نشریه حسابدار، شماره ۱۲۵
منابع لاتین
Bashir, A. and M.Hassan (2004), ‘Determinants of Islamic Banking Profitability’ ERF Paper, 10th Conference
Ben Naceur, S. (2003), ‘The Determinants of The Tunisian Banking Industry Profitability: Pane Evidence, [Online] Available at
Bourke, P. (1989), ‘Concentration and other Determinants of Bank Profitability in Europe, North America and Australia’, Journal of Banking and Finance 13, 65-79
Guru, B, Statunton, J. and mugam. (1999). Determinants of Comerical Bank Profitability in Malysia. Working paper.
Hassoune, A. (2002), ‘Islamic Banks Profitability in an Interest Rate Cycle’,International Journal of Islamic Financial Services, 4(2)
Jonson, R, (1995), ‘Determinants of Service Quality: Satisfiers and Dissa Tisfiers’, International Jornal of Service Industry Management, Vol.6, No.5, PP.53-73
Nahang, Fatemeh and Khalili Araghi, Maryam (2013) , ‘Internal factors affecting the profitability of City Banks, International Research Journal of Applied and Basic Sciences, Vol, 5 (12): 1491-1500
Panayiotis P. Athanasoglou, Sophocles N.Brissimis, Matthaios D.Delis. (2008). Bank-Specific, industry- Specific and macroecconomic Determinants of Bank Profitability. International Finance Markets, Institutions & Money. N 18,pp:121-136
Stinenherr, A. and Huveneers, C. (1994). on the performance of differently regulated financial institution: some empirical evidence: Some Emperical Evidence.. Journal of Bankingand Finance. Vol. 18, No. 2, pp: 271-306
چکیده انگلیسی
پیوست‌ها
الف) جداول داده‌های بانک نمونه
۱) جدول داده‌های بازده دارایی (ROA)

ردیف
استان
۸۷
۸۸
۸۹
۹۰
۹۱

از لحاظ پدیده­شناسی، اضطراب و افسردگی ظاهراً به روشنی از یکدیگر قابل تمایز هستند. بر اضطراب، هیجان ترس مسلط است و احساسات نگرانی، دلهره و گاه وحشت نیز دیده می­ شود؛ در مقابل بر افسردگی، هیجان غم مسلط است و با احساسات اندوه، ناامیدی و دلتنگی همراه است (واتسون و کندال، ۱۹۸۹). اما به رغم این تمایز ظاهری، از لحاظ تجربی تمایز این سازه­ها بسیار دشوار است. نخست، پژوهش­ها به طور ثابت نشان داده­اند که ابزارهای سنجش افسردگی و اضطراب از جمله مقیاس­های خودسنجی، رتبه ­بندی­ها و داوری­های تشخیصی متخصصان بالینی، رتبه ­بندی­های والدین و معلمان در نمونه­های بالینی و غیربالینی، همبستگی مثبت و بالایی دارند (با میانگین ۶۰ درصد و دامنه ۲۷ تا ۹۴ درصد) (کلارک، بک و استوارت، ۱۹۹۰). دوم، در اکثر پرسشنامه ­های اضطراب و افسردگی، یک عامل واحد با بار معنی­داری بالا ظاهر می­ شود (کلارک و واتسون، ۱۹۹۱). سوم، میزان هم ابتلایی افسردگی اساسی و اختلالات اضطرابی مانند اختلال هراس، گذرهراسی و اختلال اضطراب فراگیر بالا است (براون و بارلو، ۱۹۹۲). چهارم، شواهد همچنین نشان می­ دهند که در تشخیص­های هم ابتلا، اغلب بعد از درمان یک اختلال، شدت اختلال دیگر نیز کاهش می­پذیرد (براون، آنتونی و بارلو، ۱۹۹۵). پنجم، در خویشاوندان درجه اول بیماران مبتلا به افسردگی اساسی و هراس میزان بالایی اضطراب و افسردگی دیده می­ شود که از آمادگی مشترک برای این اختلالات حکایت می­ کند. ششم، مطالعات القای خلق نشان می­دهد که تلاش در زمینه فراخوانی افسردگی باعث فراخوانی همزمان اضطراب می­ شود و بالعکس تلاش در زمینه القای ترس موجب بروز و تشدید میزان افسردگی می­گردد (فیلدمن، ۲۰۰۷) و سرانجام داروهای واحد یا درمان­های روانشناختی واحد، پاسخ­های درمانی مشابه در بیماران افسرده و مضطرب بر می­انگیزند و تشخیص­های هم­ابتلا به دنبال درمان دارویی یا روانشناختی یک اختلال خاص، همزمان کاهش می­پذیرند (براون، آنتونی و بارلو، ۱۹۹۵).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

بنابراین با توجه به علل بالا و الگوی همبودی اختلال­های اضطرابی و افسردگی سؤال­های زیادی را به ذهن پژوهشگران متبادر می­سازد برای مثال، آیا این الگوی همبودی، تصادفی است یا از یک ارتباط تنگاتنگ حکایت می­ کند؟ آیا این الگو فقط محدود به اختلال­های اضطرابی و افسردگی است یا سایر اختلال­های روانشناختی نیز از این الگو برخوردار هستند؟ اگر بین اضطراب و افسردگی ارتباط سازمان یافته­ای وجود دارد، علت چنین ارتباط قوی و پایداری چیست؟ چگونه و با استمداد از کدام مدل نظری می­توان این ارتباط منسجم و قوی را توجیه کرد؟
از اوایل دهه ۸۰ میلادی تلاش­ جدی برای شناسایی الگوهای همبودی اختلال­های اضطرابی و افسردگی انجام شد و ماحصل آن منجر به شکل­ گیری مدل­های ساختاری برای تبیین این همبودی شد. این محققان معتقدند که افسردگی و اضطراب دارای هم علایم مشترک هستند که همبستگی بالا و سایر اشتراکات این اختلالات را توجیه می­ کند و هم دارای علایم اختصاصی هستند که تمایز و تفاوت این اختلالات بر مبنای آن علایم قابل تشخیص و تمیز است. در ادامه به صورت­بندی­های نظری این دیدگاه، تکامل تدریجی آن، شواهد موافق و مخالف آن اشاره می­ شود.
مدل­های ساختاری مبتنی بر همبودی اختلال­های هیجانی: تأکیدی بر شباهت­ها نه بر تمایزها
مدل عاطفی دو عاملی تلگن: مدل عاطفی دو عاملی از سوی تلگن (۱۹۸۵) ارائه شده است و در آن به منظور متمایز ساختن اضطراب و افسردگی بر نقش ابعاد پایه عاطفی تأکید می­ شود. پژوهش‌های وسیعی نشان داد­ه­اند که تجربه عاطفی را می­توان از طریق دو عامل مشخص ساخت: عاطفه منفی و عاطفه مثبت (تلگن، ۱۹۸۵؛ واتسون و کلارک، ۱۹۸۴؛ واتسون و تلگن، ۱۹۸۵). عاطفه منفی مشخص می­ کند که یک فرد تا چه میزان حالات خلقی منفی مانند ترس، غم، خشم و گناه را تجربه می­ کند در حالی که عاطفه مثبت مشخص می­ کند که یک فرد تا چه میزان احساسات مثبت مانند لذت، اشتیاق، انرژی و هشیاری را گزارش می­ کند. تلگن (۱۹۸۵) معتقد است که این دو بعد عام به نحو متمایز با اضطراب و افسردگی مرتبط هستند. به طور خاص، افسردگی و اضطراب هر دو قویاً با عاطفه منفی مرتبط هستند. در مقابل، عاطفه مثبت به نحو پایدار و منفی با علایم افسردگی همبسته است، اما با علایم اضطرابی ارتباطی ندارند. بنابراین در مدل دو عاملی، عاطفه­ منفی عامل غیراختصاصی و مشترک اضطراب و افسردگی را منعکس می­سازد در حالی که عاطفه مثبت یک عامل غیراختصاصی است که در درجه نخست با افسردگی مرتبط است.
به طور خلاصه، مدل عاطفی دو عاملی تلگن (۱۹۸۵)، عاطفه مثبت و عاطفه منفی دو عامل مرتبه بالای متعامد هستند که هم جنبه­ های صفتی و هم جنبه­ های حالتی دارند. چون سندرم­های بالینی به طور طبیعی طی هفته­ها یا ماه­ها تحول می­یابند مفاهیم صفتی عاطفه مثبت و عاطفه منفی بیشتر به اضطراب و افسردگی سندرومی مربوط می­باشند. واتسون و کلارک (۱۹۸۴) افراد دارای عاطفه منفی بالا را مستعد تجربه هیجانات منفی و نیز دارای دیدگاه منفی نسبت به خویش می­دانند. عاطفه منفی یک عامل عام ناراحتی ذهنی است و دامنه وسیعی از هیجانات منفی از جمله اضطراب و افسردگی را شامل می­ شود. افسردگی وضعیتی است که در آن عاطفه منفی بالا و عاطفه مثبت پایین دیده می­ شود. در مقابل، اضطراب، عاطفه منفی بالا را شامل می­ شود و بعد عاطفه مثبت بی­ارتباط با این اختلال می­باشد. در نتیجه عاطفه منفی بالا به عنوان عامل عام مشترک برای اضطراب و افسردگی­ تلقی می­ شود. تأثیر این عامل مشترک، رابطه­ قوی میان ابزارهای سنجش این سازه را توضیح می­دهد عاطفه مثبت پایین ویژگی اختصاصی افسردگی است که دو اختلال را از هم متمایز می­سازد (واتسون و کندال، ۱۹۸۹). هسته­های اصلی این دو بعد عاطفی، مؤلفه­ های مزاجی و ذاتاً زیست­شناختی هستند که حول آن­ها صفات عام­تر شخصی شکل می­گیرد و از لحاظ ارتباط با ساختار شخصیت، عاطفه منفی با عامل نوروتیسزم و عاطفه مثبت با عامل برونگرایی تقریباً یکی می­باشند.
مدل سه بخشی کلارک و واتسون: کلارک و واتسون (۱۹۹۱) مدل دو عاملی تلگن را با معرفی دومین عامل اختصاصی یعنی برانگیختگی فیزیولوژیک که خاص اضطراب است، بسط دادند. آن­ها اظهار داشتند مدل سه بخشی آن­ها پدیدارهای مربوط به اضطراب و افسردگی را بهتر توضیح می­دهد. در این مدل، علایم اضطراب و افسردگی­ را می­توان درون سه زیر مؤلفه دسته­بندی کرد. نخست، بسیاری از علایم، شاخص­ های قوی یک عامل آشفتگی عام یا عاطفه منفی هستند. این عامل غیراختصاصی شامل خلق افسرده و خلق مضطرب همچنین علایمی چون بی­خوابی، تمرکز ضعیف و غیره می­ شود که در هر دو نوع اختلال شایع هستند. بر اساس این مدل، یک رابطه سلسله مراتبی رشدی میان اضطراب و افسردگی­ وجود دارد (واتسون و کلارک، ۱۹۸۴). بر طبق مدل سه بخشی، جلوه­های مشترک با سندروم اضطراب و افسردگی هم در حالت­ها یا موقعیت­های و هم به صورت ویژگی شخصیتی، هم در جمعیت پیش­بالینی و هم در جمعیت بالینی قابل مشاهده است. آشفتگی عمومی یا عامل منفی که آن­ها آن را عاطفه منفی می­نامند، هم در افسردگی و هم در اضطراب مشاهده می­­شود. در مرتبه دوم دو عامل اختصاصی دیگر قرار دارند. یکی از این دو عامل بیش­برانگیختگی فیزیولوژیایی است که اختصاصاً به اضطراب مربوط است و علایم زیادی از جمله تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه، تعریق و لرزش را شامل می­ شود. عامل اختصاصی دوم هم عاطفه مثبت است که پیش­تر به آن پرداخته شد. بسیاری از تحقیقات که روی جمعیت­های بالینی، غیربالینی، بزرگسال، کودک و نوجوان انجام شده است مدل سه بخشی کلارک و واتسون را مورد تأیید قرار داده­اند (کلارک، استیر و بک، ۱۹۹۴؛ براون، چوربیتا و بارلو، ۱۹۹۸؛ چوربیتا، آلبانو^[۱۱۲] و بارلو، ۱۹۹۸؛ فیلدمن، ۱۹۹۳؛ چوربیتا، ۲۰۰۲).
برخی محققان با توجه به مسأله ناهمگنی اختلالات اضطرابی و ارتباط متفاوت اختلالات اضطرابی خاص با افسردگی و نیز ارتباط متفاوت اختلالات اضطرابی با یکدیگر، مدل سه بخشی کلارک و واتسون را هر جند صحیح ولی ناقص می­دانند (کندلر، ۱۹۹۶؛ براون و همکاران، ۱۹۹۸).
مدل سه عاملی بارلو: بارلو و همکاران (بارلو، چوربیتا و تروسکی^[۱۱۳]، ۱۹۹۶) مدلی بسیار شبیه به مدل سه بخشی کلارک و واتسون درباره اختلالات اضطرابی و افسردگی صورت­بندی کرده ­اند. بارلو و همکاران (۱۹۹۶) یک مدل تحلیل عامل سلسله مراتبی برای اختلالات اضطرابی ارائه دادند. آن­ها معتقدند که در اختلالات اضطرابی یک مؤلفه مشترک وجود دارد که در یک طرح تحلیل عامل دو سطحی، عامل مرتبه دوم را باز می­نمایاند. این عامل مرتبه دوم با عامل عاطفه منفی مدل سه بخشی، یکسان است و نه تنها بین اختلالات اضطرابی، بلکه با افسردگی نیز مشترک است. این عامل در واقع مسئول همپوشی مشاهده شده میان اختلالات اضطراب و نیز افسردگی و اضطراب است. علاوه بر این مؤلفه مشترک، هر یک از اختلالات اضطرابی یک مؤلفه اختصاصی دارند که آن­ها را از یکدیگر متمایز می­سازد. مطالعات انجام شده، از این دیدگاه سلسله مراتبی به قدرت حمایت می­ کند (براون و همکاران، ۱۹۹۸؛ اسپنس^[۱۱۴]، ۱۹۹۷؛ زینبارگ^[۱۱۵] و بارلو، ۱۹۹۶). براون و همکاران (۱۹۹۸) دریافتند که مؤلفه بیش برانگیختگی فیزیولوژیکی یا اضطراب بدنی، مشخصه اختصاصی کلیه اختلالات اضطرابی نیست بلکه مؤلفه اختصاصی اختلال هراس است.­ این مدل، اختلالات اضطرابی و خلقی را در اصل اختلالات هیجانی می­داند. در واقع، این اختلال­ها صور مرضی سه هیجان پایه هستند، یعنی ترس، اضطراب و افسردگی. بارلو (۱۹۹۱) با الهام از نظریه‌پردازان هیجان معتقد است اگر به ویژگی­های پاسخی هیجان ترس در برابر ویژگی­های محرکی آن توجه شود این هیجان بهتر شناخته می­گردد.
به طور خلاصه، در نظر بارلو و همکاران (۱۹۹۶) اختلال در سه هیجان پایه یعنی ترس، اضطراب و افسردگی منجر به شکل­ گیری سه گونه اختلال می­­شود (اختلال هراس، اختلالات اضطرابی و افسردگی). در مدل عاملی بارلو (۱۹۹۱، ۱۹۹۶) ترس همان واکنش گریز است که ناشی از فعال شدن سیستم ستیز یا گریز است. بارلو معتقد است که بر مبنای رشدی و علامت­شناختی، حملات هراس تظاهرات بالینی هیجان پایه ترس است. در واقع ظهور غیر منتظره بیش برانگیختگی خودمختار با تظاهرات ذهنی ترس همراه می­ شود، به نقطه اوج می­رسد و سپس به نحو اساسی کاهش می­پذیرد. فعال شدن این سیستم در غیاب خطر، مسأله­ای است که حین یک حمله هراس رخ می­دهد. بارلو اشاره می­ کند که تفاوت اساسی میان حملات هراس طبیعی خودانگیخته غیربالینی با اختلال هراس این است که چنین افرادی ترس اندکی از حملات مجدد هراس دارند و این حملات را به حوادث گذرایی چون مشغله شدید کاری، گرمی هوا، استرس شدید ایجاد شده و غیره نسبت می­ دهند. ظاهراً این گونه توضیحات موجب فراخوانی آن نوع نشخوار فکری که آشکارا در اختلال بالینی هراس دیده می­ شود، نمی­گردد. بنابراین در نظر بارلو تفاوت اصلی میان حملات هراس بالینی از حملات هراس غیربالینی این است که در افراد بیمار، نشخوار فکری مضطربانه درباره حملات هراس غیرمنتظره توسعه می­یابد. به بیان دیگر، فعال شدن سیستم ستیز یا گریز غیرمنتظره به همراه توسعه نشخوار فکری مضطربانه اساس اختلال هراس است. مطابق دیدگاه بارلو و همکاران (۱۹۹۶) اضطراب سازه­ای است که به روشنی از هیجانات دیگر مانند ترس و خشم تفاوت می­یابد. بارلو معتقد است که اضطراب همان ترس نامشخص نیست، بلکه آمیزه­ای از هیجانان و شناخت­های مختلف است که به شکل یک شبکه عاطفی- شناختی در حافظه اندوخته شده است. اضطراب یک ساختار عاطفی- شناختی است که از عاطفه منفی بالا، احساس فقدان کنترل و یک تغییر توجه به سوی خود یا حالتی از خود اشتغالی تألیف یافته است. بارلو همچنین بر این عقیده است که اصطلاح مناسب­تر و دقیق­تر برای اضطراب نشخوار فکری مضطربانه است. این اصطلاح به این معنی اشاره دارد که اضطراب یک وضعیت خلقی معطوف به آینده است. در مدل بارلو، اضطراب جدا از برانگیختگی خودمختار صورت­بندی می­ شود. برانگیختگی خودمختار ناشی از تجربه ترس است. عاطفه منفی به عقیده بارلو، تظاهرات خالص هیجان اضطراب است. هر دو مدل سه بخشی و سه عاملی در این نکته توافق دارند که علایم افسردگی آمیزه­ای از عامل آشفتگی عام یا عاطفه منفی به زعم کلارک و واتسون و اضطراب به زعم بارلو و یک عامل اختصاصی است. بارلو این عامل اختصاصی را افسرده­خویی می­خواند حال آن که در مدل سه بخشی، این عامل عاطفه مثبت پایین خوانده می­ شود. نکته حائز اهمیت این است که در مدل بارلو، برانگیختگی خودمختار (یا همان ترس)، عامل اختلال هراس است و لزوماً در همه اختلالات اضطرابی دیده نمی­ شود. نکته دیگری که بارلو و همکاران (۱۹۹۶) بر آن تأکید گذارده­اند این است که اختلالات اضطرابی هم در سطح ژنوتایپی و هم فنوتایپی، ناهمگن هستند. اختلالات اضطرابی خاص با افسردگی و نیز با یکدیگر، ارتباط متفاوتی دارند. برای مثال، اختلال هراس با اختلال اضطراب فراگیر بیشتر مرتبط است تا اختلال وسواسی- اجباری (براون و همکاران، ۱۹۹۸). در نتیجه آن گونه که در مدل سه بخشی پیشنهاد شده است یک عامل واحد مانند بیش برانگیختگی اضطرابی با اضطراب بدنی از عهده تبیین کامل پراکندگی علایم زیر مجموعه اختلالات اضطرابی بر نمی­آید. زینبارگ و بارلو (۱۹۹۶) به این نکته اشاره دارند که در چهارمین راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانپزشکی امریکا (DSM-IV؛ انجمن روانپزشکی امریکا، ۱۹۹۴) ذیل اختلالات اضطرابی پدیده ­های پراکنده­ای چون تظاهرات بدنی وحشت­زدگی، ادراک مسخ واقعیت، افکار مزاحم، حساسیت در قبال ارزشیابی، مناسک اجباری، تجربه مجدد رویدادهای آسیب­زای گذشته، نگرانی و اجتناب آمده است. هر چند DSM-IV آشکارا بر مدل ساختاری سلسله مراتبی صحه نمی­گذارد اما تلویحاً می­توان استنباط نمود که گروه­بندی اختلالات مجزا ذیل عنوان واحد به این معنی است که دست کم یک ویژگی در تمامی اختلالات اضطرابی مشترک است. از سوی دیگر، وجود مقوله­ های تشخیصی مجزا و متمایز به این معنی است که دست کم یک جنبه در هر اختلال، اختصاصی است. بارلو (۱۹۹۱) به شکل آشکارتری مدل ساختاری سلسله مراتبی را برای اختلالات اضطرابی معرفی کرده است. مبتنی بر این مدل، اضطراب و نگرانی فراگیر، ویژگی مشهود کلیه اختلالات اضطرابی است. بارلو اظهار می­دارد که به رغم تصدیق همپوشی میان اختلالات اضطرابی، هر اختلال یک ویژگی کلیدی برجسته دارد که آن را به آسانی از وجوه دیگر اختلالات اضطرابی جدا می­سازد. او همچنین اشاره دارد که متمایزسازی یک اختلال اضطرابی از سایر اختلالات اضطرابی غالباً وابسته به تعیین کانون نشخوار فکری مضطربانه یا نگرانی است. برای مثال، کانون نشخوار فکری مضطربانه در اختلال اضطراب اجتماعی بر عملکرد ضعیف و ارزیابی منفی دیگران و در اختلال هراس بر وقوع مجدد حملات هراس است.
به طور خلاصه، در دیدگاه بارلو، نظریه سه بخشی کلارک و واتسون (۱۹۹۱) به دلیل عدم التفات به مسأله ناهمگنی اختلالات اضطرابی و پذیرش این فرض که بیش برانگیختگی خودمختار، عامل اختصاصی اضطرابی است، دچار کاستی است. برای تکمیل و ترمیم مدل سه بخشی نیاز است در مدل­های ساختاری، تمایز میان سازه­های مختلف اضطراب مورد لحاظ قرار گیرد و نسبت واریانس عام (عاطفه منفی) و خاص (عاطفه مثبت) در آن سازه­ها مشخص شود. در جدول ۳-۲، تناظری میان محتوای اطلاعاتی دو مدل سه بخشی کلارک و واتسون (۱۹۹۱) و سه عاملی بارلو (۱۹۹۶) ارائه شده است.
جدول ۳-۲٫ مقایسه مدل سه­بخشی کلارک و واتسون و مدل عاملی برای اضطراب و افسردگی (بارلو و همکاران، ۱۹۹۶)

مدل سه­بخشی کلارک و واتسون (۱۹۹۱)

مدل سه عاملی بارلو (۱۹۹۶)

سیستم نوروسایکولوژی زیربنایی

ارتباط با اختلالات

عاطفه منفی

اضطراب- نگرانی مضطربانه

سیستم بازداری رفتاری

مشترک در اضطراب و افسردگی

عاطفه مثبت

افسرده­خویی

سیستم فعال­سازی رفتاری

اختصاصی افسردگی

بیش­برانگیختگی فیزیولوژیکی

ترس

سیستم ستیز- گریز

اختصاصی اضطراب- هراس

مدل ساختاری سلسله مراتبی تلفیقی: منیکا، واتسون و کلارک (۱۹۹۸) بر پایه داده ­های ضد و نقیض درباره مدل سه بخشی و مدل سه عاملی، الگوی ساختاری سلسله مراتبی تلفیقی را پیشنهاد کرده ­اند. در این الگو، جنبه­ های کلیدی مدل سه بخشی کلارک و واتسون (۱۹۹۱) با مدل سلسله مراتبی بارلو (۱۹۹۱) تلفیق شده است. در این مدل، هر اختلال می ­تواند به عنوان تلفیقی از یک مؤلفه­ی مشترک (عاطفه منفی) و یک یا چند مؤلفه اختصاصی نگریسته شود. مؤلفه­ی مشترک (عاطفه منفی) یک عامل مرتبه بالای فراگیر است که میان اختلال­های خلقی، اضطرابی، شبه جسمی و حتی اسکیزوفرنیا است و مسئول همپوشی این اختلالات است. افزون بر این هر اختلال یک مؤلفه اختصاصی دارد که آن را از سایر اختلال­ها متمایز می­سازد. برای نمونه، احساس عدم لذت و بی­علاقگی (کاهش عاطفه مثبت) مؤلفه­ی اختصاصی افسردگی، برانگیختگی فیزیولوژیکی مؤلفه­ی اختصاصی اختلال هراس است. بخش بزرگی از واریانس اختلال اضطراب فراگیر به کمک عاطفه­ی منفی تبیین می­ شود و نیز با توجه به فرضیه­ سرکوبی دستگاه عصبی خودمختار که بر پایه­ آن دستگاه عصبی خودمختار در اختلال اضطراب فراگیر سرکوب می­ شود (بورکووک و همکاران، ۱۹۹۳) رابطه میان این اختلال و برانگیختگی فیزیولوژیکی منفی است. بررسی­ها نشان داده­اند که عاطفه مثبت درصد چشمگیری از واریانس اختلال اضطراب اجتماعی را توضیح می­دهد (براون و همکاران، ۱۹۹۸؛ کلارک، واتسون و منیکا، ۱۹۹۴).
همان­طور که منیکا و همکاران (۱۹۹۸) خاطر نشان کرده ­اند دقت و وضوح این مدل تلفیقی به واسطه لحاظ قرار دادن سه موضوع افزوده می­ شود. نخست، اندازه­ مؤلفه­ های مشترک و اختصاصی در اختلالات اضطرابی مختلف به نحو قابل ملاحظه­ای تفاوت می­یابد. برای نمونه، داده ­های ژنتیکی و فنوتایپی مبرهن ساخته­اند که افسردگی و اختلال اضطراب فراگیر، اختلالات هیجانی پایه هستند که میزان زیادی از واریانس آن­ها قابل استناد به عاطفه منفی عام است در مقابل، اختلال وسواسی- اجباری، اضطراب اجتماعی و هراس به نظر می­رسد کمتر از عاطفه منفی اشباع می­باشند. در واقع نتیجه تحقیقات آتی لازم است نسبت­های واریانس عام و خاص هر سندرم خاص را تعیین کنند. دوم، اکنون آشکار شده است که بعد عاطفه منفی به اختلالات خلقی و اضطرابی منحصر نمی­ شود بلکه با طیف گسترده­ای از آسیب­های روانی مرتبط است. در مجموعه وسیعی از سندرم­های بالینی از جمله اختلال سوء مصرف مواد، اختلال­های جسمانی شکل، اختلال خوردن، اختلالات شخصیت، اختلالات رفتاری و حتی اختلال­ اسکیزوفرنیا، نمرات بالا در عاطفه منفی و نوروتیسیزم دیده می­ شود. سوم، اختصاصی بودن علایم باید بر حسب اصطلاحات نسبی در نظر گرفته شود نه مطلق. غیر محتمل است که گروهی از علایم، اختصاصی اختلال خاصی باشند. به همین دلیل در سیستم­های طبقه‌بندی کنونی، بسیاری از تشخیص­ها با مشکل علایم همپوش و مرزهای نامشخص روبرو است. علایم به مقوله یا طبقه تشخیصی خاصی محدود نیستند.

درمان­های شناختی رفتاری اختصاصی: چالش با اختلال­های همبود اضطرابی و افسردگی

در اوایل دهه ۱۹۶۰، رویکرد شناختی رفتاری برای درمان اختلال­های اضطرابی و افسردگی که برخاسته از علوم پایه روانشناختی (تئوری یادگیری، علوم شناختی) شروع به شکل گیری کرد. برای این که این رویکرد بتواند به عنوان یک الگوی یکپارچه و مبتنی بر علوم پایه برای درمان اختلال­های هیجانی مطرح شود، نیازمند تکیه بر بنیان­های نظری و بالینی داشت.
در اواخر دهه ۱۹۵۰ و اوایل ۱۹۶۰، درمان­های روانشناختی از یک درمان روانشناختی کلی به سمت تمرکز بر حوزه ­های اختصاصی تغییر جهت دادند که نمونه بارز این جهت­گیری، ظهور رفتار درمانی با حساسیت­زدایی منظم ولپی بود. البته اگر رفتاردرمانی را محدود به کاربرد برخی روش­ها و فنون به منظور تغییر رفتار بدانیم، باید بگوییم که گذشته­ای طولانی دارد و از زمان­های قدیم مورد استفاده بوده است. اما مطالعه روش­های رفتاردرمانی به صورت علمی، بسیار دیر آغاز شد. دلیل آن شاید، به رغم بدیهی آمدن رفتار، چندوجهی و چند لایه‌ای بودن آن از طرفی و فراهم نبودن علل و اسباب لازم برای بررسی آن، از طرف دیگر باشد. می­بایست روانشناسی تجربی و آزمایشگاهی به اندازه کافی رشد پیدا کند؛ سازوکارهای یادگیری و شرطی­سازی تا حدی روشن شود و تبیین رفتاری از آسیب­شناسی روانی فراهم آید. همچنین می­بایست ارزیابی رفتار، وارد مرحله­ پیشرفته­ای گردد و تکنیک­های دقیق­تری برای سنجش رفتار، وضع شود.
کارهای ولپی^[۱۱۶] (۱۹۵۸) منجر به توسعه و طراحی یک درمان روانشناختی منسجم با عنوان «مواجهه» شد که برای ترس مرضی به کار گرفته می­شد. (اگراس^[۱۱۷]، لیتن­برگ^[۱۱۸] و بارلو، ۱۹۶۸؛ مارکس^[۱۱۹]، ۱۹۷۱، ولپی، ۱۹۵۸). توسعه حساسیت­زدایی منظم ولپی اولین گام برای ساختن پلی بین علوم پایه رفتاری و موقعیت­های بالینی بود. در واقع کارهای ولپی تأثیر بسزایی در کاربرد رفتار درمانی به جای گذاشت. اهمیت کار ولپی، تنها در استفاده­ی او از یک ضابطه­مندی نظری، مبتنی بر فرضیه ­های روشن و قابل آزمون- که به منظور ایجاد راهبرد درمانی کاملاً مشخصی انجام می­پذیرد- نیست، بلکه در شرح و توصیف دقیق کاربرد علوم رفتاری در موقعیت­های بالینی است. دوم مزیت رویکرد رفتاردرمانی، فراهم کردن زمینه­ای برای بررسی اثربخشی درمان­های روانشناختی بود و به پژوهشگران امکان ارزیابی عملیاتی و فرآیندی این دسته از درمان­ها را می­داد (بارلو، هرسن^[۱۲۰]، ۱۹۸۴؛ هرسن و بارلو، ۱۹۷۶). البته حوزه اثربخشی حساسیت زدایی منظم محدود به فوبی­های خاص بود و در درمان اختلال­های بالینی پیچیده­تر مانند گذرهراسی موفق نبود (بارلو، ۱۹۸۸، ۱۹۹۴).
در اواسط دهه ۱۹۶۰، پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که بازداری تقابلی ولپی از اعتبار پژوهشی برخوردار نیست. زیرا مواجهه با موقعیت­های واقعی زندگی، مؤثرترین روش در کاهش اضطراب شرطی است و نیز ثابت شد که نه رویارویی تدریجی و نه استفاده از بازداری­های تقابلی مانند آرمیدگی، ضرورتی برای درمان به شمار نمی­روند. این رویکرد (مواجهه موقعیتی) در زمان خودش، خلاقانه بود، زیرا باور قالب آن زمان این بود که تجربه بیش از حد اضطراب به بیمار آسیب­رسان تلقی می­شد و نیازی به کارهای مختلفی از جمله فنون آرمیدگی نداشت و به راحتی در موقعیت­های مختلف قابل اجرا بود (بارلو، ۲۰۰۴).
سال­های ۱۹۷۰ شاهد ظهور کامل رفتاردرمانی با فنون جدید و متعددی بود که از لحاظ تجربی اعتباریابی شده بود. تا اواخر سال­های ۱۹۷۰ رویکردهای رفتاری، مورد پذیرش عمومی قرار گرفتند و رفتار درمانی به عنوان روش انتخابی در مورد بسیاری از اختلال­ها مانند کاربرد مواجهه عینی در فوبی­ها، وسواس­ها و اختلال­های جنسی و کاربرد فنون شرطی­سازی و هدف­گزینی در توانبخشی درآمد. افزایش موج اعتماد به رفتاردرمانی عده­ای از رفتاردرمانگران را بر آن داشت که توجه خود را به مواردی معطوف کنند که رفتار درمانی حتی اگر به طور کامل اجرا می­شد، سودمند نبود. به عنوان مثال، لوینسون^[۱۲۱] (۱۹۷۴) مطرح کرد که افسردگی ناشی از کاهش میزان تقویت مبتنی بر پاسخ است. اما تلاش­ های اولیه برای استفاده از درمان بر اساس چنین نظری موفقیت­های کمی در بر داشت. علت این امر شاید این بود که با وجود شرکت بیمار در تعداد بیشتری از فعالیت­های بالقوه تقویت کننده، فعالیت­ها و عملکرد موفقیت­آمیز خود وی، غالباً از جانب خود او به طور منفی مورد ارزیابی قرار می­گرفت. بدین ترتیب، نقش عوامل شناختی در بیمارانی که به درمان­های صرفاً رفتاری پاسخ نداده بودند، هر چه بیشتر مسلم می­­شد.
کارهای بندروا درباره یادگیری مشاهده­ای مخصوصاً در عطف توجه به عوامل شناختی، در رفتاردرمانی مهم بودند. بندورا در مدل خود، شکلی از یادگیری را مطرح کرد که آن زمان با اصطلاح نظریه یادگیری اجتماعی معرفی شد. طبق این نظریه، یادگیری تنها از طریق تجربه­ مستقیم صورت نمی­گیرد، بلکه قسمت مهمی از یادگیری از طریق مشاهده و تمرین رفتار انجام می­پذیرد و این مقدمه تلفیق عوامل شناختی به رفتار درمانی بود و به تدریج زمینه برای بروز یک رویکرد درمانی جدید به نام درمان شناختی رفتاری شکل گیرد.